Opozycja parlamentarna w Polsce w latach 1997-2010

Abstract

Motywacją do podjęcia badań nad opozycją parlamentarną w Polsce było przekonanie, że opozycja, jej miejsce i znaczenie w systemie parlamentarnym czy stosunek do niej ugrupowań rządzących są jednym z istotnych mierników demokracji. Ponadto, ponaddwudziestoletni okres, jaki mija od początku kształtowania się opozycji parlamentarnej, uprawnia do postawienia wielu pytań dotyczących ukształtowania się określonych, formalnoprawnych i zwyczajowych reguł związanych z funkcjonowaniem opozycji parlamentarnej oraz jej rzeczywistego znaczenia przy podejmowaniu decyzji parlamentarnych. Interesujące wydaje się również pytanie o to, jak dalece sposób działania opozycji parlamentarnej zależy od opcji politycznych wchodzących w jej skład ugrupowań, a zatem o podobieństwa i różnice pomiędzy poszczególnymi kadencjami parlamentu. Wymienione problemy znajdą rozwinięcie w pierwszym rozdziale opracowania, będącego podsumowaniem badań prowadzonych w latach 2008–2010, obejmujących funkcjonowanie opozycji parlamentarnej w czterech ostatnich kadencjach parlamentu (a więc w latach 1997–2010), co będzie przedmiotem zainteresowań w kolejnych rozdziałach. Problematyka w nich poruszana obejmuje zarówno ilościowe analizy różnych aspektów uczestnictwa opozycji w realizacji podstawowych funkcji parlamentu, jak i mające jednostkowy charakter analizy wybranych procesów ustawodawczych i uchwałodawczych (pewne wyobrażenie o zakresie tych analiz może dać stwierdzenie, że np. w VI kadencji parlamentu, do końca 2010 roku uchwalono 718 ustaw i podjęto 231 uchwał, nie mówiąc o liczbie odrzuconych projektów). Zasadniczym założeniem było przy tym dążenie do wykrycia, czy ukształtowały się jakieś względnie trwałe wzory funkcjonowania opozycji parlamentarnej w Polsce, przede wszystkim w rozumieniu zbliżonym do tego, jakie nadała temu pojęciu Ruth Benedict we Wzorach kultury, a jeśli okazałoby się, że takich wzorów nie ma, próba określenia różnych sposobów (modeli) zachowania opozycji w parlamencie. Powyższe stwierdzenia prowadzą do wniosku, że zasadniczym podejściem badawczym do omawianej problematyki opozycji parlamentarnej w Polsce będzie zastosowanie porównania różnych wymiarów funkcjonowania opozycji w różnych kadencjach i układach politycznych. Okazało się jednak, że z wielu powodów, m.in. ze względu na sposób przetworzenia i dostępność wielu źródeł o charakterze pierwotnym oraz zakres ich opracowania, zachowanie pełnej porównywalności było utrudnione. Należy też dodać, że zagadnienia związane z funkcjonowaniem opozycji były rozpatrywane w konkretnym kontekście historycznym, którego krótkie przedstawienie w odniesieniu do każdej kadencji powinno być również częścią postępowania badawczego. W przeważającej części opracowanie ma charakter źródłowy, zostało oparte na źródłach zastanych, w tym przede wszystkim na materiałach i dokumentach publikowanych na internetowej stronie sejmowej (www.sejm.gov.pl). Zainteresowania badawcze opozycją parlamentarną nie są zbyt częste, a stwierdzenie to dotyczy w znacznej mierze także literatury polskiej. Przedstawione w niniejszym opracowaniu badania traktujemy przede wszystkim jako uzupełnienie i w pewnym zakresie kontynuację prac bardzo niewielu autorów, będących jednak w większości bardziej konstytucjonalistami czy historykami, w mniejszym zaś stopniu stosujących perspektywę politologiczną, którą zespół podejmujący niniejsze badania będzie starał się przyjąć. Wśród istniejących opracowań najpełniej interesująca nas problematyka została przedstawiona w książkach Stanisława Bożyka Prawnoustrojowy status opozycji parlamentarnej w Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej oraz Opozycja parlamentarna w Sejmie RP. Inne pozycje dotyczą tych zagadnień częściowo lub w sposób pośredni, niemniej jednak warto zwrócić uwagę na niektóre z nich: Wybrane aspekty funkcjonowania Sejmu w latach 1997–2007, pod redakcją Jacka Sokołowskiego i Piotra Poznańskiego; Antoniego Dudka Historia polityczna Polski 1989–2005; Tadeusza Godlewskiego Polski system polityczny, a także opracowania zawierające istotne wskazówki teoretyczne, w tym m.in. książki Zbigniewa Machelskiego i Michala Kubata oraz artykuły Eugeniusza Zwierzchowskiego, Krzysztofa Pałeckiego, Tadeusza Krawczyka, lub pokazujące opozycję w perspektywie porównawczej, m.in. Andrzeja Antoszewskiego czy Ryszarda Herbuta.