Plejstoceńska morfogeneza Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej związana ze stadiałem maksymalnym zlodowacenia Odry w świetle geostatystycznej rekonstrukcji powierzchni podplejstoceńskiej

Abstract

We współczesnej rzeźbie Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej dominują formy glacjalne, co sprawia, że krajobraz tego regionu, szczególnie w północnej i środkowej jego części, bardziej podobny jest do nizinnego niż wyżynnego. Rzeźba polodowcowa Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej ukształtowana została w zlodowaceniu Odry (Klimek 1966, Krzemiński 1974) - ostatnim spośród zlodowaceń środkowopolskich (Lindner 2005). Podczas morfogenezy tego obszaru związanej ze zlodowaceniem Odry istotne znaczenie miały procesy glacigeniczne zachodzące w stadiale maksymalnym Kamiennej i pomaksymalnym Warty. Świadczy o tym we współczesnej rzeźbie terenu wyrazistość form wówczas ukształtowanych, pomimo późniejszej długotrwałej ich denudacji. Zatem glacjalna morfogeneza Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej, związana ze zlodowaceniem Odry przyczyniła się do odrębności krajobrazowej tej wyżyny na tle innych regionów Wyżyny Śląsko- Krakowskiej. Biorąc pod uwagę rolę procesów glacigenicznych związanych ze zlodowaceniem Odry w plejstoceńskiej morfogenezie Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej, w niniejszej pracy przedstawiono ich wpływ na kształtowanie podłoża lądolodu podczas stadiału maksymalnego tego zlodowacenia. Obszar badawczy znajduje się na Wyżynie Woźnicko-Wieluńskiej w międzyrzeczu Warty i jej lewostronnego dopływu - Liswarty. W pracy przyjęto podział Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej na regiony fizycznogeograficzne wg J. Kondrackiego (1998), wraz z wydzielonymi przez K. Klimka (1966) subregionami geomorfologicznymi. Badania paleogeomorfologiczne przeprowadzono na styku kilku mezoregionów Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej. Północno- wschodni fragment terenu badawczego znajduje się na Wyżynie Wieluńskiej, nazywanej też Płaskowyżem Wieluńskim, środkowa jego część obejmuje Obniżenie Górnej Warty oraz Obniżenie Krzepickie, a południowo-zachodnia część leży na Progu Herbskim, w Obniżeniu Liswarty-Prosny i na Progu Woźnickim. Inaczej położenie obszaru badań określa regionalizacja geomorfologiczna (Szaflarski 1955, Gilewska 1972, 1986, 1991, Dylikowa 1973,). W tym ujęciu przez środek obszaru badawczego przebiega granica pomiędzy dwoma makroregionami geomorfologicznymi Wyżyny Śląsko- Krakowskiej - Wyżyną Śląską Północną i Wyżyną Krakowską Północną. Głównym celem pracy jest geostatystyczna rekonstrukcja ukształtowania powierzchni podplejstoceńskiej w środkowej części Wyżyny Woźnicko- -Wieluńskiej za pomocą cyfrowego modelu wysokościowego oraz przedstawienie plejstoceńskiej morfogenezy tej powierzchni przy udziale erozyjnej działalności wód subglacjalnych podczas zlodowacenia Odry. Główny cel pracy wiąże się z realizacją następujących celów szczegółowych: - opracowaniem procedury badawczej z zastosowaniem metod kartograficznych, geologicznych, geomorfologicznych oraz systemów geoinformacyjnych i analizy geostatystycznej, - opracowaniem hipsometrii podplejstoceńskiej i rekonstrukcją rzeźby podplejstoceńskiej, - analizą przestrzenną danych, - analizą strukturalną rzeźby podplejstoceńskiej, - rekonstrukcją kopalnych obniżeń, - opracowaniem litologii osadów plejstoceńskich w kopalnych obniżeniach, - analizą paleogeomorfologiczną powierzchni podplejstoceńskiej i odniesieniem jej wyników do funkcjonujących w literaturze poglądów na temat roli wód subglacjalnych w kształtowaniu podłoża lądolodu, - wskazaniem znaczenia kanałowych przepływów wód subglacjalnych w kształtowaniu rzeźby podplejstoceńskiej na Wyżynie Woźnicko-Wieluńskiej. Na podstawie dotychczasowego stanu wiedzy o ukształtowaniu powierzchni podplejstoceńskiej i jej morfogenezie, sformułowano hipotezę badawczą, iż odtworzona na cyfrowym modelu wysokościowym podplejstoceńska powierzchnia erozyjno-denudacyjna, ukształtowana w przed- plejstoceńskich cyklach morfogenetycznych, w zasadniczy sposób została przemodelowana podczas zlodowacenia Odry, zwłaszcza przez erozję wód subglacjalnych.