Uczeń jako aktor kulturowy : polonistyka szkolna w warunkach płynnej nowoczesności

Abstract

Autor niniejszej pracy stawia sobie za cel przygotowanie nauczycieli do udanego i sprawnego wykorzystania możliwości przywrócenia polonistyce szkolnej wymiaru podmiotowego. Zgromadzony transdyscyplinarny zestaw wiadomości oraz omówione rozmaite kompetencje interpretacyjne z dziedziny teorii literatury, teatru, dramatu, antropologii literackiej, regionalizmu i aksjologicznego wymiaru oceniania mają stanowić podbudowę dla praktykowania w szerokiej skali ponowoczesnego paradygmatu nauczania języka polskiego. Proponowane tutaj sposoby nauczania oraz postawy dydaktyczne projektują sposoby uprawiania polonistycznej edukacji szkolnej w czasach opisywanych jako ponowoczesność, nowoczesność płynna lub nowoczesność późna3. Odmienność tej kultury od kultury nowoczesnej nakazuje wyraźnie postawić pytanie, w jaki sposób polonistyka, wiążąc doraźne potrzeby instrumentalne i społeczne z tradycją, będąc jednym z najważniejszych instytucjonalnych transmiterów tożsamości narodowej, może być zarazem „płynnonowoczesna”. W jakim stopniu powinna zachowywać profil słowiańskiej, centralno-europejskiej wrażliwości oraz jej metafizycznej wyobraźni i racjonalności, a w jakim stopniu może się swobodnie otwierać na globalne konteksty i praktyki kulturowe. Wszak to one stawiają przed narodowym projektem kształcenia języka i humanizmu najtrudniejsze wyzwania. Niniejsza praca wyrasta z nie nowego przecież przekonania, iż szkolna polonistyka ma zadania znacznie wykraczające poza wąsko rozumiane specjalizacje filologiczno-językoznawcze. Nauczyciel umiejętnie łączący kompetencje zdobyte na kilkudziesięciu przedmiotach kształcenia pedagogicznego, językowego, filologicznego, kulturowego, socjologicznego, medioznawczego i antropologicznego, przy odpowiednim metodycznym ukierunkowaniu sprawnie przekształci nauczanie języka polskiego w praktykowaną w szkole antropologię kulturowo-literacką. Tak rozumiana działalność nauczyciela będzie się zarazem budować i ugruntowywać na mającym już setki lat tradycji modelu humanitas. Otworzy to szansę łączenia starych sposobów uczestnictwa w kulturze ze współczesnymi praktykami kulturowymi, które dookreślą zainteresowania szkoły w ścisłym związku z coraz szybciej zmieniającymi się uwarunkowaniami społecznymi. Praktyki kulturowe, podtrzymujące jakość życia jednostki i społeczności, obok rdzennych wartości i kanonu symboli, będą istotnym czynnikiem regulującym cele realizowane na języku polskim. Z ich ogólnego obrazu powinna wynikać aplikowana na lekcjach poetyka doświadczenia, koncepcja odbioru lektury i zakres gramatyki języka.