Kiedy przekraczanie granic pozwala myśleć inaczej : Maria Skłodowska-Curie

Abstract

Jubileusze wielkich ludzi stwarzają szczególną okazję do podejmowania kolejnych prób zgłębiania fenomenu ich życia i dokonań, ale także do retrospektywnego, refleksyjnego spojrzenia na dotychczasowe ich artykulacje i społeczny rezonans. Bohaterką roku 2011, za sprawą setnej rocznicy przyznania jej drugiej Nagrody Nobla (w dziedzinie chemii) oraz Międzynarodowego Roku Chemii, stała się Maria Skłodowska-Curie. Uczona wszech czasów – według udokumentowanego wyniku rankingu, opracowanego w 2010 roku przez prestiżowy brytyjski serwis naukowy „New Scientist” – i Polka wszech czasów, jak zdecydowali uczestnicy innego plebiscytu, który przeprowadziło Muzeum Historii Polski oraz miesięcznik „Mówią Wieki”. Wyróżnienia te są bardzo znamienne, bo z kobiety oddanej całkowicie pracy naukowej, najskromniejszej i „nieumiejącej być sławną”, czynią ikonę i to ikonę… XXI wieku. O życiu noblistki rozpisywano się w przeszłości, że jest piękniejsze niż wyobraźnia stworzyć potrafi i większe, niż rozum zdoła ogarnąć; że było niezwykłe, dostojne i oryginalne nawet wśród najdziwniejszych. Przenikając niedostępne dotąd tajemnice natury, Skłodowska pokazała drogę prowadzącą do odkrywania olbrzymich horyzontów i nieprzewidzianych ludzkich możliwości. Pisano też, że z życia uczyniła marzenie, a z marzeń – rzeczywistość, wszak z martwego kamienia wydobyła światło o sile potężnej i oddała je na usługi człowieka cierpiącego. „Zdumiewająca moc charakteru i niespożyta potęga woli pozwoliły Marii podołać zadaniu”. Dodawano wreszcie, że zaczynając swoją pracę badawczą, kiedy nigdzie jeszcze kobiety praw nie zdobyły, dała przez nią świadectwo niewyzyskanych wartości kobiety. Profesor honorowy wielu wyższych uczelni, członkini honorowa około stu towarzystw naukowych, otoczona największą sławą i uznaniem całego świata, Skłodowska pozostała zarazem najskromniejszą kobietą. Bezinteresownie i z oddaniem służyła najwyższym wartościom ogólnoludzkim. Na tym fundamencie potrafiła też oprzeć swój głęboki patriotyzm. Tak zawsze czynili w świecie nasi najwięksi rodacy. Poznanie jej życia, konkluduje się w jednej z biografii „zasłużonej kobiety”, to „poznanie czegoś, co podnosi serce, dodaje otuchy, pozwala wierzyć w wartość istnienia”. Podejmowana w prezentowanym tu tomie problematyka „myślenia inaczej” w kontekście biografii noblistki jest dzisiaj, jak się zdaje, szczególnie warta uwagi. Skupia się bowiem na tych aspektach życia, nauki i pracy Skłodowskiej – kobiety naukowczyni, które współczesna psychologia wyraża przez kategorię transgresji – „przekraczania granic” w znaczeniu nie (tylko) geograficznym, ale przede wszystkim społecznym, kulturowym oraz mentalnym. Autorzy prac, literaturoznawcy, kulturoznawcy, dydaktycy języka polskiego i historii oraz bibliotekoznawcy eksponują zagadnienie sposobów obecności tej niezwykłej postaci we współczesnej kulturze oraz w szkolnej edukacji humanistycznej. Na tym ostatnim aspekcie problemowym pomysłodawcom tomu szczególnie zależało. Chodzi zwłaszcza o refleksje nad rolą wzorów osobowych w formowaniu postaw dzieci oraz młodzieży, którym miała służyć w tradycji i (mogłaby to robić) także dziś postać wielkiej polskiej uczonej, pokazywana w literacko-kulturowych portretach, powstałych specjalnie z myślą o tej grupie odbiorców i/lub adaptowanych na jej potrzeby z materiałów źródłowych (autobiografii, wspomnień rodziny, przyjaciół, prac popularnonaukowych etc.). Redaktorki tomu i autorzy prac o życiu i dokonaniach „pierwszej spośród kobiet wszystkich wieków” w szkolnej edukacji humanistycznej w przeszłości i dziś są przekonani, że przypominanie portretów ludzi mądrych i wewnętrznie pięknych ma – szczególnie w dobie kryzysu autorytetów – pedagogicznie cenne właściwości. Także badacze form innowacyjnego uobecniania w kulturze współczesnej życia kobiety-naukowczyni i romantyczki odkryją lub podpowiedzą odbiorcom sztuki „żywej w czasie i przestrzeni” niejedną nową ścieżkę czytania jednostkowego życia, przez które racjonalizuje się świat.