Potworne i pożyteczne : potrzebie istnienia literatury grozy

Abstract

Podstawowym celem rozprawy było wykazanie, iż istnieje niewyodrębniony dotąd zbiór dzieł (literatura grozy), które wykazują niezwykłe podobieństwo pod względem: osiąganego efektu estetycznego, struktury fabularnej, konstrukcji elementów składowych świata przedstawionego oraz sposobu organizacji sfery nadprzyrodzoności. Pierwszy rozdział przybliża zagadnienie tzw. paradoksu fikcji, czyli kwestię możliwości emocjonalnego zaangażowania czytelnika w opowieść natury fikcjonalnej. W drugim rozdziale omówione zostaje zjawisko tzw. schizmy estetycznej, czyli podziału powieści gotyckiej na modele stworzone przez Ann Radcliffe i Matthew G. Lewisa. Wyrazisty rozłam poetyk powieści gotyckiej został wykorzystany jako fundament dla podziału współczesnych gatunków. Ich wyliczenie i opis własności dopełnia tła dla porównania utworów mających należeć do literatury grozy. W ostatnim rozdziale pracy zostaje podjęta próba zdefiniowania i określenia funkcji literatury grozy. Proces ten poprzedza zarys założeń teorii doświadczenia religijnego w ujęciu Rudolfa Otto oraz trzech teorii wzniosłości. Wszystkie wcześniejsze ustalenia dotyczące podziału i definicji znanych gatunków oraz koncepcji numinosum i wzniosłości zostały zestawione z modelem utworu grozy. Ostatni fragment pracy zawiera opis elementów konstytutywnych literatury grozy (przestrzeni, monstrum i bohatera) oraz określa znaczenie tego typu literatury. Jako materiał egzemplifikacyjny wykorzystane zostały takie teksty, jak Wierzby Blackwooda, Mujina Hearna, Wielki Bóg Pan Machena czy W górach szaleństwa Lovecrafta.

The main purpose of the treatise was to show the existence of the (overlooked) collection of texts, which are similar in: aesthetic effect; plot, protagonist and space structures; uses of the supernatural First, propaedeutic, chapter describes phenomenon called the paradox of fiction. Second chapter contains a description of the so called "aesthetic schism" - division of the gothic romance to models proposed by Ann Radcliffe (e.g. in The Italian) and Matthew Gregory Lewis (in The Monk). This division was used in the third chapter as a foundation for creating a partition of modern genres, such as thriller, horror, uncanny tale of terror. Unique features of the literature of terror were presented in contrast to qualities of other modern genres. The last chapter contains detailed presentation of the elements, which a tale of terror should be made of (monster, protagonist, space), supported by the theories of the sublime (Longinos, Burke, Kant) and the numinous (Otto). Texts used as models of a tale of terror were (e.g.): Blackwood's The Willows, Hearn's Mujina, Machen's The Great God Pan, Lovecraft’s At the Mountains of Madness.