Imiennictwo krakowian od XVI do XVIII wieku na tle historii i kultury

Abstract

Przedmiotem niniejszego opracowania są imiona mieszkańców Krakowa poświadczone w wybranych dokumentach krakowskich z okresu średniopolskiego (XVI–XVIII w.). Celem monografii jest zgromadzenie w miarę pełnego i reprezentatywnego dla tej epoki materiału antroponimicznego (imion męskich i żeńskich) oraz możliwie wszechstronna jego analiza, zmierzająca do ukazania kształtowania się systemu imienniczego w Krakowie na przestrzeni trzech wieków. Opracowanie ma przede wszystkim charakter dokumentacyjny – chodzi bowiem o rejestrację statystyczną całego zasobu (repertuaru imion), także w poszczególnych przedziałach czasowych i grupach wiekowych (pokoleniowych). Aby uchwycić specyfikę imienniczą Krakowa tego okresu, ważne jest wydobycie imion najbardziej popularnych, modnych i porównanie ich z imionami w innych regionach Polski (tego okresu). Istotne jest też ukazanie tendencji imienniczych w Krakowie od czasów najdawniejszych do współczesności (ewoluowanie systemu imienniczego). W tym wypadku ważne jest zatem uchwycenie jak największej ilości „czynników i uwarunkowań pozajęzykowych – co proponuje Henryk Borek – które determinują z jednej strony charakterystyczną trwałość tradycyjnego systemu imienniczego, a z drugiej nieustanną fluktuację żywotności poszczególnych imion w obrębie tego systemu” (Borek 1978: 167–168). Licznie zaświadczone w dokumentach imiona męskie i żeńskie umożliwiły przedstawienie zasobu imion, jakie w wiekach XVI–XVIII nosili dorośli krakowianie oraz jakie nadawali oni swoim dzieciom. Należy pamiętać, że Kraków – miasto tak znaczące w historii i kulturze Polski – nie doczekał się do tej pory całościowych opracowań w tym zakresie. Niniejsza monografia poświęcona imiennictwu Krakowa doby średniopolskiej może choć w części przyczynić się do poszerzenia wiedzy o mieście, jego mieszkańcach, także w dziedzinie antroponimii. Zbadanie systemu imienniczego w tak urozmaiconym środowisku społecznym jest interesujące i zasadne, tym bardziej że opracowanie to stanowi w pewnym stopniu dopełnienie i uzupełnienie mojej wcześniejszej pracy pt. Antroponimia Krakowa od XVI do XVIII wieku. Proces kształtowania się nazwiska (koncentrującej się głównie na nazwiskach) (Rudnicka-Fira 2004). Badania swoje opieram na materiale historycznym, pochodzącym z wybranych różnorodnych dokumentów krakowskich, głównie źródeł rękopiśmiennych, rzadziej druków. W wyekscerpowanym materiale wyodrębniono ogółem ponad 293 różne imiona (męskie i żeńskie) w formach podstawowych, odnoszące się do ok. 24 778 nosicieli. Jest to liczba przybliżona, gdyż nie zawsze istniała możliwość zweryfikowania tożsamości nosicieli poszczególnych imion. W zgromadzonym materiale (XVII i XVIII w.) odnotowano ponadto sporo przykładów wieloimienności – ok. 727 osób nosiło dwa lub więcej imion. Zasadne było zatem osobne omówienie tego zagadnienia. Badany materiał obejmuje w zasadzie ok. 300 lat, z pewnymi lukami (brak zapisów lub miejsca zniszczone, nieczytelne, często zła jakość mikrofilmów, a ponadto notacje w metrykach kościelnych pojawiły się dopiero w drugiej połowie XVI wieku, po soborze trydenckim)