Ewolucja teorii nauczania języka rosyjskiego w szkole polskiej w latach 1950-2000. Cz. 2, Kształtowanie sprawności językowych

Abstract

Niniejsza publikacja stanowi kontynuację monografii poświęconej metodom glottodydaktycznym stosowanym w nauczaniu języka rosyjskiego w Polsce w latach 1950-2000 (metodzie kombinowanej zwanej też mieszaną, metodzie aktywnej, metodzie sytuacyjnej, metodzie reproduktywno-kreatywnej i podejściu komunikacyjno-czynnościowemu). Jej celem jest prześledzenie sposobów i technik służących kształtowaniu poszczególnych sprawności językowych (rozumienia ze słuchu, mówienia, czytania i pisania) stosowanych na podstawie wyżej wymienionych metod. Tok rozważań odzwierciedla poglądy twórców, zwolenników i przeciwników poszczególnych metod oraz chronologię ukazywania się ich publikacji. Niektórym autorom poświęcono odrębne podrozdziały, gdyż ich prace były bądź pierwszymi w całości poświęconymi kształtowaniu danej sprawności, bądź było ich kilka i powstały na podstawie badań eksperymentalnych. W rozdziale pierwszym zaprezentowane zostały poglądy na temat kształtowania sprawności rozumienia mowy rosyjskiej ze słuchu na podstawie wskazanych wyżej metod z uwzględnieniem okresu początkowego z uwagi na jego wyraźny związek z kształtowaniem sprawności słuchania. Zastosowano przy tym zarówno podejście chronologiczne, jak i typologiczne, uwzględniające różnice w poglądach autorów reprezentujących różne metody glottodydaktyczne. W podrozdziale 1.1 omówiono poglądy kilku autorów na temat ćwiczeń w słuchaniu w okresie początkowego nauczania, w podrozdziale 1.2 poglądy O. Opólskiej-Daneckiej nieodnoszące się do okresu początkowego, w podrozdziale 1.3 poglądy L. Grochowskiego głoszone w latach 70., zaś w podrozdziale 1.7 jego poglądy z lat 80. W podrozdziale 1.4 przedstawiono poglądy J. Henzla i D. Dziewanowskiej z lat 70., 80. i 90.; w podrozdziale 1.6 E. Benedyckiej i W. Malczewskiej z końca lat 70., z lat 80. i 90. Omówiono również kształtowanie sprawności rozumienia ze słuchu w szkole średniej na podstawie opracowań z lat 80. (podrozdział 1.5) oraz zjawisko antycypacji w procesie percepcji mowy obcojęzycznej ze słuchu (podrozdział 1.9). Rozdział drugi traktuje o kształtowaniu sprawności mówienia na podstawie metody kombinowanej (mieszanej) z uwzględnieniem początkowego okresu nauczania, metody aktywnej, metody sytuacyjnej, metody reproduktywno-kreatywnej i podejścia komunikacyjno-czynnościowego. Podobnie jak w rozdziale pierwszym, zastosowano zarówno ujęcie chronologiczne, jak i typologiczne. Poglądy H. Szabłowskiej z lat 50. (zwolenniczki metody kombinowanej) niezwiązane bezpośrednio z okresem początkowego nauczania omówione zostały w podrozdziale 2.1, poglądy Z. Skrundowej z lat 60. omawiamy w podrozdziale 2.5., a z lat 80. w podrozdziale 2.9. Podobnie poglądy W. Woźniewicza ze względu na chronologię napisanych prac omówiono w dwóch podrozdziałach 2.8 oraz 2.9. Rozdział trzeci poświęcony został kształtowaniu sprawności czytania. Przedstawiono m.in. poglądy W. Gałeckiego, J. Henzla, D. Dziewanowskiej, A. Palińskiego, T. Pacholczyka, E. Benedyckiej i W. Malczewskiej. Podobnie jak w rozdziałach I i II niniejszej pracy, przyjęto podejście chronologiczne i typologiczne, a w ramach wyżej wymienionych metod nauczania omówiono następujące zagadnienia szczegółowe: rola i znaczenie czytania, teoretyczne podstawy czytania, techniki pracy nad kształtowaniem sprawności czytania oraz ćwiczenia kształtujące sprawność czytania. Zasygnalizowane zostały również zagadnienia związane z psychologiczną charakterystyką czytania oraz fizjologicznym podłożem czytania. W rozdziale czwartym omówiono zagadnienia związane z kształtowaniem sprawności pisania w myśl koncepcji metodycznych z lat 1950-2000. Pominięto tu podejście komunikacyjno-czynnościowe, gdyż odrębne opracowania na ten temat do roku 2000 nie ukazały się w Polsce. Jak wcześniej zastosowano podejście chronologiczne oraz typologiczne i dlatego poglądy L. Grochowskiego z lat 70. zaprezentowano w podrozdziale 4.5, a z lat 80. i 90. w podrozdziale 4.8. Oddzielnie omówiono poglądy M. Froelichowej (podrozdział 4.1) oraz Z. Skrundowej (podrozdział 4.4). Rozpatrywane zagadnienia dotyczą nauki pisania w okresie początkowym (z uwzględnieniem nauczania kaligrafii), form ćwiczeń w pisaniu oraz nauczania ortografii. Omówiony został również eksperyment dydaktyczny w zakresie nauczania grafii rosyjskiej przeprowadzony przez J. Gil (podrozdział 4.7), a także badania nad nauczaniem ortografii przeprowadzone przez K. Iwan (podrozdział 4.9). Całość pracy uzupełnia spis literatury w języku polskim, rosyjskim i angielskim. Bibliografia została uzupełniona także o pozycje, które ukazały się po roku 2000.