Żołnierskie narracje o wojnie światowej 1914-1918 : strzelcy, legioniści, Polacy w armii austro-węgierskiej

Abstract

Powstawanie niniejszej książki zainicjowały prace autora nad twórczością Zbigniewa Herberta. Może to wydawać się dziwne i metodologicznie bezzasadne, lecz jak wyjaśnić użycie fragmentu wiersza Pięciu pochodzącego z tomu Rovigo jako motta przez Andrzeja Zarębę w jego monografii Chuda Emma. Ciężki moździerz 30,5 cm Škoda w czasie I wojny światowej (Kraków 2006)? Byłby to temat na osobną rozprawę. Teraz wypada wymienić powody powstania Żołnierskich narracji o wojnie światowej 1914–1918. Pierwszym będzie zamiłowanie autora do szeroko rozumianej tematyki galicyjskiej, austro-węgierskiej, a także do dziewiętnastowiecznego militaryzmu. Kolejnym – nikły stan badań dotyczących kwestii tożsamości narodowej Polaków służących w cesarskiej i królewskiej armii oraz literatury ich autorstwa, w której występują jako wypełniający swe obowiązki żołnierze Wielkiej Wojny. Jako powód następny podać należy skomplikowaną wbrew pozorom sytuację żołnierzy Legionów Polskich oraz różnorodne zapisy czynu legionowego, pobudzające do innych niż do tej pory refleksji literaturoznawczych. Nie można też pominąć faktu, że sposób widzenia sił zbrojnych monarchii Habsburgów w dużej mierze zobligowany jest znaną na całym świecie powieścią Jarosława Haška, na gruncie zaś rodzimym, czego dowodzą badania literackie, znakiem Polaka-żołnierza austro- węgierskiego pozostaje przede wszystkim Piotr Niewiadomski z powieści Józefa Wittlina Sól ziemi. Enigmatycznie wypowiadają się na temat walk toczonych w Galicji, na Bukowinie, nad Isonzo uznani historycy brytyjscy, francuscy i amerykańscy, na których autorytet powołują się Polacy, autorzy monografii, studiów i szkiców poświęconych I wojnie światowej i związanej z nią literaturze narodowej. Ta z kolei jest nieobecna w europejskiej myśli antropologicznej, kulturowej, jak wynika na przykład z lektury Modrisa Eksteinsa czy Martina Gilberta. Osobną kwestią jest brak państwowości polskiej w dobie zbrojnej rywalizacji państw nowoczesnej Europy. Wszystko wskazuje na to, że rozpoczynający się właśnie dyskurs będzie miał charakter sylwiczny, dotyczy bowiem zagadnień z zakresu literaturoznawstwa, historii, antropologii, historii wojskowości, fortyfikacji, stąd trudno zakładać stosowanie ściśle określonej, jednorodnej metodologii badań wybranych tekstów. Jako kryterium podstawowe przyjęto, że ich autorzy byli żołnierzami I wojny światowej. Niektórzy, jak Emil Zegadłowicz, swoją przygodę wojenną zakończyli dość szybko, na etapie „kadry” i służby garnizonowej, większości czas wojenny upłynął w polu, na pozycji, później w szpitalu, gdzie trafili po odniesieniu ciężkich ran, co widać na przykładzie autobiograficznej powieści Tadeusza Kudlińskiego Smak świata czy losów Adolfa Kotarby przedstawionych w Pamiętniku żołnierskim sierżanta I-szej Brygady Józefa Piłsudskiego. W podobnych okolicznościach poznajemy bohatera-narratora tomu Na Podgorze. Garść wspomnień z frontu włoskiego autorstwa Karola Bergera.