Przygotowanie polonistyczne uczniów wiejskich gimnazjów w perspektywie dalszego kształcenia : na przykładzie gminy Laskowa

Abstract

Celem tej monografii jest próba nakreślenia współczesnych uwarunkowań edukacji polonistycznej w środowisku wiejskim, stąd jej tytuł: Przygotowanie polonistyczne uczniów wiejskich gimnazjów w perspektywie dalszego kształcenia (na przykładzie gminy Laskowa). Termin „przygotowanie” podkreśla procesualny charakter zjawisk edukacyjnych, odpowiednio zorganizowanych i uprzednio dobrze przemyślanych. W rozumieniu autorów Nowego słownika języka polskiego „przygotować” znaczy tyle, co: „zorganizować coś w określonym celu tak, aby było gotowe na czas, aby nadawało się do czegoś; [...] nauczyć tego, co jest konieczne (kogoś do egzaminu)”. Przywołana definicja wyraźnie wskazuje na etapowość procesu kształcenia, które ma pomóc młodzieży ujawnić jej potencjał intelektualny. „Dziecko jest przecież w drodze DO”. Dokąd? Powyższe zapytanie należy traktować jako rodzaj kierunku ujawniającego się w przestrzeni „od – do” nieograniczonej liczby możliwości w zakresie dalszej drogi życiowej i edukacyjnej młodzieży gimnazjalnej. Można tę etapowość wiązać również z dorastaniem. Zarysowane tu problemy badawcze determinowały konstrukcję poszczególnych rozdziałów. W dwóch pierwszych rozdziałach odwołuję się do rozważań teoretycznych. Szczególną uwagę skupiam na specyfice edukacji humanistycznej, mającej na celu formowanie osobowości człowieka. Problematyce tej edukacji w środowisku wiejskim podporządkowuję trzy główne zadania: 1) analizę stanu badań na temat edukacji humanistycznej w kontekście treści przedmiotu – języka polskiego; 2) dokonanie przeglądu istotnych publikacji poświęconych roli szkoły, nauczycieli, środowiska oraz ich funkcji kulturowo-oświatowych; 3) zwrócenie uwagi na obszary badań nad dorastającą młodzieżą, zwłaszcza wiejską (jej wartości, postawy, plany życiowe, cechy osobowe, etap dorastania), w aspekcie potrzeb edukacji humanistycznej. W rozdziale drugim kładę nacisk na treści humanistyczne realizowane w gimnazjum. W świetle dokumentów ministerialnych przedstawiam główne tendencje gimnazjalnego kształcenia polonistycznego po reformie z 1999 roku. Osobne rozważania dotyczą zobowiązań polonistów wobec realizacji działań samokształceniowych, przy uwzględnieniu podstaw programowych z 1999 oraz 2008 roku. Poruszam również zagadnienia osobowości nauczyciela oraz jej wpływu na efektywność pracy dydaktyczno-wychowawczej. Rozdział trzeci jest zapowiedzią empirycznych rozważań w dalszej części pracy. Przedstawiam tam problematykę, przebieg oraz metodologię badań, charakteryzuję socjologiczno-kulturowe uwarunkowania gminy Laskowa oraz zarysowuję działania nauczycieli i szkół gminnych. Kolejne dwa rozdziały ujawniają złożoność badanego problemu. Dokonuję tam analizy jakościowej i ilościowej materiałów empirycznych, a w rozdziale czwartym opisuję efekty kształcenia polonistycznego w zakresie samokształcenia. Rezultaty moich dociekań empirycznych pozwoliły na określenie poziomu samokształcenia gimnazjalistów – ich motywacji do nauki, organizacji pracy, sposobów uczenia się. Stan przygotowania młodzieży do lekcji języka polskiego oraz zainteresowania czytelnicze stanowią uzupełnienie egzemplifikacji aktywności samokształceniowej respondentów. W badaniach uwzględniam również funkcje biblioteki szkolnej oraz jej wpływ na rozwijanie zainteresowania uczniów rozmaitymi źródłami informacji. W rozdziale piątym opisuję aspiracje edukacyjne wiejskich gimnazjalistów na tle różnych uwarunkowań: wyników w nauce, zainteresowań, roli przedmiotów nauczania (zwłaszcza języka polskiego) w rozwijaniu tych zainteresowań, dotychczasowych osiągnięć edukacyjnych ucznia, poziomu wykształcenia rodziców. Zwracam także uwagę na plany uczniów związane z kontynuacją kształcenia, a także ich projekcje dotyczące działalności zawodowej i miejsca zamieszkania. Podsumowaniem wyników badań są wnioski końcowe.