Specyfika rozwoju pre- i postnatalnego dzieci ze spektrum FASD. Zaburzenia komunikacji językowej

Abstract

Marzeniem każdej kobiety jest wydanie na świat zdrowego dziecka. Nie każda jednak wie, że spożywanie nawet najmniejszej ilości alkoholu w okresie ciąży może pozbawić rozwijającego się w łonie matki człowieka szans na prawidłowy rozwój. Współczesne kobiety piją okryte wstydem, nierzadko w ukryciu. Babcie, matki i siostry. Pozbawione pracy i wspinające się na kolejne szczeble kariery zawodowej. Spożywany przez nie alkohol klasyfikowany jest jako najbardziej inwazyjny teratogen neurobehawioralny, czyli taki, którego bezpośrednim skutkiem działania jest uszkodzenie mózgu rozwijającego się płodu. Jest on jedyną przyczyną wywołującą nie tylko Fetal Alcohol Syndrome (FAS) – alkoholowy zespół płodu, ale cały zespół objawów określanych nazwą Fetal Alcohol Spectrum Disorders (FASD) – obraz skutków rozwojowych występujących u potomstwa matek pijących alkohol w okresie ciąży. Niniejsza publikacja jest z jednej strony kolejną próbą przekonania o zagrożeniach, jakie stwarza dla rozwijającego się dziecka niewielka nawet dawka alkoholu wypita przez matkę w okresie ciąży, z drugiej zaś postulatem podjęcia wczesnej diagnozy i terapii dzieci dotkniętych skutkami ekspozycji na alkohol w życiu płodowym, które pozwolą zminimalizować i tak znaczne problemy rozwojowe. Rozdział pierwszy dotyczy zatem zagadnień rozwoju płodowego. Oprócz ogólnych informacji na temat ontogenezy dziecka, dużo miejsca poświęcono prenatalnemu rozwojowi mózgu. Szczegółowy opis rozwoju układu nerwowego zaznaczony jest ze względu na ważne funkcje, jakie pełni, szczególnie z punktu widzenia logopedycznego. Rozdział drugi to charakterystyka wcześniactwa i jego etiologia. Znajdziemy w nim odpowiedzi na następujące pytania: które dziecko uważamy za przedwcześnie urodzone, według jakich wyznaczników wydzielane są porody przedwczesne, a także jakie są ich przyczyny. W jednym z podrozdziałów przedstawione zostały choroby, powikłania oraz patologie związane z czynnościową oraz anatomiczną niedojrzałością narządów i układów wcześniaków. Obok problemów zdrowotnych dzieci, w rozdziale tym zwrócono uwagę na niedogodności, jakich mogą one doświadczać podczas pobytu na oddziałach intensywnej opieki medycznej (OIOM). Praca terapeutyczna z pacjentem z zaburzonym rozwojem języka skłania do refleksji nad sposobem postrzegania przez niego świata, sposobem myślenia, rozumienia tego, w jakim świecie żyje, rozumienia przekazu komunikatu, skoro przekaz werbalny jest utrudniony lub niemożliwy. Refleksja taka wymaga jednak znajomości mózgowej organizacji funkcji językowych. Rozważania dotyczące tych zagadnień stanowią treść rozdziału trzeciego. W kolejnym rozdziale zaprezentowana została specyfika rozwoju dzieci z FASD (spektrum skutków rozwojowych występujących u potomstwa matek pijących alkohol w okresie ciąży), stanowiąca efekt teratogennego działania alkoholu. Kolejny rozdział przygotowujący czytelnika do analizy zagadnień rozwoju i specyfiki języka dzieci z zespołem zaburzeń poalkoholowych stanowi przegląd badań dotyczących rozwoju języka dziecka. Zamyka go próba przedstawienia neurobiologicznych teorii tłumaczących uwarunkowania i mechanizm jego nabywania przez dziecko. Rozdział szósty zawiera teoretyczne podstawy badań własnych oraz dane charakteryzujące grupę badawczą, z wyodrębnionymi trzema podgrupami – dzieci ze zdiagnozowanym płodowym zespołem alkoholowym (FAS), poalkoholowymi zaburzeniami neurorozwojowymi (ARND) oraz swoistą grupą kontrolną, dziećmi poddanymi prenatalnej ekspozycji na alkohol a w opinii środowiska, nie prezentującymi nieprawidłowości rozwojowych, czyli dzieci z grupy PEA. Rozdział siódmy poświęcony jest funkcjonowaniu języka dzieci ze spektrum FASD. Wprowadzenie stanowi ocena kompetencji językowych oraz sposobu pracy tej grupy przez nauczycieli nauczania zintegrowanego, kolejno analizie poddany został poziom funkcjonowania podsystemów języka, a także poruszone zostały zagadnienia z zakresu świadomości metajęzykowej dzieci, przejawianej przez nie świadomości sytuacji społecznego komunikowania się i wreszcie zanalizowane zostały językowe i pozajęzykowe zjawiska obecne w wypowiedziach dzieci, stanowiące punkt wyjścia do formułowania kolejnych hipotez badawczych w odniesieniu do grupy pacjentów ze spektrum poalkoholowych zaburzeń rozwojowych. W zakończeniu dokonano próby wyciągnięcia wniosków dotyczących procesu diagnostyczno-terapeutycznego osób narażonych na ekspozycję alkoholu w okresie rozwoju prenatalnego, czy szerzej czynnika teratogennego.