Metamorfozy parlamentu westminsterskiego od połowy XVIII do końca XIX wieku

Abstract

Niniejsza monografia jest efektem kontynuacji studiów autora nad ewolucją parlamentu westminsterskiego, których pierwszy etap uwieńczony został monografią Metamorfozy parlamentu westminsterskiego do połowy XVIII wieku. Opublikowało ją Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie w 2013 roku. Niniejsza monografia obejmuje zasięgiem czasowym 150 lat: od drugiej połowy XVIII wieku, kiedy to rozpoczyna się wśród brytyjskiej elity politycznej dyskusja nad potrzebą reformy prawa wyborczego, do trzeciej reformy parlamentarnej lat 1884–1885. Książka adresowana jest do osób zawodowo lub hobbystycznie zainteresowanych historią parlamentaryzmu, powszechną historią instytucji politycznych, znających bliżej historię polityczną Wielkiej Brytanii, a dotyczy skomplikowanego i wielowątkowego procesu ewolucyjnego przekształcania brytyjskiego systemu politycznego i modelu monarchii parlamentarnej. Problematyka parlamentaryzmu brytyjskiego nie jest obca nauce polskiej, choć nie należy i nie należała do najważniejszych tematów badawczych. Pojawia się w podręcznikach akademickich obejmujących zagadnienia ustrojów państwowych czy też historię państwa i prawa, zarówno w tych wcześniejszych, np. w wielotomowej pracy K. Koranyiego Powszechna historia państwa i prawa, jak i późniejszych, np. autorstwa M. Szczanieckiego. Z opracowań naukowych wspomnieć należy o cennej publikacji A.S. Bidwell Blaski i cienie brytyjskiego parlamentaryzmu, opublikowanej 11 lat temu. Z pracy tej zaczerpnąłem nie tylko wiedzę o faktach, ale i intelektualną inspirację. Pracując nad tą monografią, wykorzystałem źródła zarówno polskiej, jak i brytyjskiej proweniencji. Niezbędne tło historyczne nakreśliłem, biorąc za podstawę prace autorów polskich: J.Z. Kędzierskiego oraz H. Zinsa, a także – szczególnie w kontekście ruchu czartystowskiego – H. Katza lub angielskich tłumaczonych na język polski, na czele z fundamentalnym dziełem G.M. Trevelyana. Informacje dotyczące ewolucji instytucji brytyjskiego parlamentaryzmu, szczególnie XIX-wiecznych reform parlamentarnych, zaczerpnąłem z prac badaczy angielskich, do tej pory problematyka ta nie cieszyła się bowiem zbyt dużym zainteresowaniem polskiego świata nauki. Szczególnie dużo materiału faktograficznego zawdzięczam m.in. lekturze obszernych prac: Parliament, Party and Politics in Victorian Britain T.A. Jenkinsa, Parliamentary Reform, 1785–1928 S. Langa, The Power of Parliament R. Butta, Constitutional History of the United Kingdom A. Lyon, wreszcie The Constitutional History of England since the Accession of George the Third, 1760–1860 T.E. Maya, z suplementem dotyczącym lat 1861–1871. Skarbnicą wiedzy na temat ewolucji brytyjskich partii parlamentarnych od koterii arystokratycznych przez partie klubowe oraz mechanizmów ich parlamentarnego działania okazała się często w literaturze polskiej wzmiankowana, ale rzadko wykorzystywana, przetłumaczona na język angielski praca piszącego po francusku, a zamieszkałego w zaborze rosyjskim M. Ostrogorskiego Democracy and the Organization of Political Parties. Dla przybliżenia skomplikowanego modelu angielskiego systemu wyborczego na przełomie XVIII i XIX wieku nader pomocne okazało się fundamentalne dzieło L. Namiera oraz J. Brooke’a The Hous of Commons 1759–1790. Zawiera ono ogromną i precyzyjnie udokumentowaną wiedzę o Izbie Gmin, a także zasiadających w niej parlamentarzystach tego okresu.