Edukacja przyrodnicza drogą podwyższania świadomości środowiskowej

Abstract

W monografii przedstawione zostały naukowe, przyrodnicze, społeczne i pedagogiczne podstawy współczesnych działań zmierzających do zapewnienia zrównoważonego istnienia życia na Ziemi. Z tego względu niezmiernie ważne staje się podkreślenie znaczenia ekologii jako interdyscyplinarnej nauki oraz wiedzy o prawach i prawidłowościach rządzących przyrodą. Wiedza ta jest nieodzownym i zasadniczym elementem racjonalnej edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju i stanowi obecnie ważne wyzwanie wobec narastającego kryzysu środowiska, kształtuje relacje między człowiekiem, społeczeństwem a przyrodą, a za jej główny cel uznaje się przekazywanie uczniom wiedzy o środowisku, wzajemnych powiązaniach funkcjonujących w przyrodzie, skutkach ingerencji człowieka z przyrodą, kształtowanie umiejętności oraz wartości. Braki tej wiedzy, niestety, były i nadal są często przyczyną powierzchownego podejścia do złożonych, powiązanych wielostronnymi relacjami procesów zachodzących w biosferze oraz wpływu na nie działalności człowieka. Głównym celem niniejszej monografii jest zwrócenie uwagi na konieczność kształtowania świadomego stosunku człowieka do środowiska przyrodniczego oraz uzyskanie odpowiedzi na pytanie: jak należy edukować, by doprowadzić do zrozumienia, że środowisko przyrodnicze jest wielką wartością? Za istotną, nowatorską, cechę monografii autorzy uważają dążenie do ukazywania międzyprzedmiotowych powiązań procesu kształcenia nauczycieli biologii i ochrony środowiska oraz nauczania i uczenia się uczniów. Przed nauczycielem stoi bardzo ważne zadanie, by nauczyć młodzież zgłębiania istoty procesów zachodzących w środowisku i dokonywania racjonalnych wyborów, aby rozwój dokonywał się w harmonijnie rozwijającym się środowisku społecznym, przyrodniczym, gospodarczym i kulturowym. Dokonywanie wyborów przez nauczycieli oznacza oddziaływanie na sferę wartości, co jest szczególną cechą edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju. Jeżeli młodzież nauczy się wartościowania złożonych kwestii społecznych czy ekologicznych i środowiskowych, jeżeli opanuje metodę analizowania różnych stanowisk w kwestii rozwiązywania problemów środowiskowych, wówczas stanie się równoprawnym partnerem w tej kwestii. Dlatego ważne jest tworzenie nowych wzorców zachowań, kształtowanie postaw, wartości i przekonań jednostek, grup i całych społeczeństw, uwzględniających troskę o jakość środowiska (Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej „Przez Edukację do Zrównoważonego Rozwoju” 2001). W książce tej autorzy starali się wykazać, że znajomość tendencji w rozwoju ekologii jako nauki i aktualnej współczesnej wiedzy ekologicznej jest nieodzowna nauczycielowi do prawidłowej interpretacji założeń podstaw programowych dotyczących zagadnień zrównoważonego rozwoju, właściwego doboru treści nauczania do konkretnych jednostek lekcyjnych, a także właściwego przygotowania uczniów w tym zakresie na poszczególnych etapach kształcenia. To właśnie wiedza ekologiczna umożliwia rozumienie związków i zależności istniejących w przyrodzie, stanowi niezbędną podbudowę do działania na rzecz ochrony przyrody i środowiska. W monografii tej przedstawiona została rola i zadania edukacji środowiskowej w kontekście przewidywania celów, nowych strategii i metod kształcenia prowadzących do uczynienia ludzi bardziej świadomymi, odpowiedzialnymi i lepiej przygotowanymi funkcjonalnie do sprostania wyzwaniom związanym z zachowaniem jakości środowiska i życia.