„На обочине”. Герой рассказов Людмилы Улицкой

Abstract

Celem pracy jest zbadanie i opisanie portretu człowieka w opowiadaniach Ludmiły Ulickiej. W centrum mojej uwagi znalazła się określona grupa postaci, których status w utworach pisarki określam jako pozostawanie „na uboczu”. W każdym z rozdziałów poddaję analizie kategorię bohatera, próbując udowodnić zasadność użycia terminu „na uboczu” dla jego charakterystyki. „Ubocze” będzie się przejawiało na różne sposoby. Praca składa się ze wstępu, trzech rozdziałów, zakończenia, streszczenia w języku polskim i bibliografii. W pierwszym rozdziale rozprawy zatytułowanym Narracja empatyczna poddaję analizie sposób opowiadania, a także figurę i funkcję narratora w opowiadaniach Ulickiej. W moim przekonaniu narrację pisarki cechuje empatyczny stosunek do przedstawianych postaci i zdarzeń. Analizy kategorii empatii dokonuję miedzy innymi w oparciu o prace filozofów, na przykład fenomenologów, filozofów dialogu, historyków literatury oraz elementy kognitywistycznej teorii narracji. W rozdziale drugim niniejszej pracy, opierając się między innymi na pracach Władimira Proppa, Eleazara Mieletinskiego czy Oksany Pobiwajlo, która zbadała mitologizm w prozie Ulickiej, próbuję wykazać, że dwa plany - byt i cudowność - w opowiadaniach pisarki tworzą jedną przestrzeń życia postaci. Przestrzeń tę nazywam „podwójną”, ponieważ krzyżują się w niej codzienność i niezwykłość, fizjologizm i mitologizm. W ostatnim rozdziale poddaję analizie status bohatera Ulickiej. Dla opisu postaci używam kategorii „inności”. Stawiam tezę, że stworzony przez pisarkę człowiek „na uboczu” stanowi jednocześnie modelowy przykład figury „innego” w tym sensie, jaki ukształtował się w kulturze XX wieku. To właśnie wiek XX nadal kategorii „inności” filozoficzną, socjologiczną i literaturoznawczą doniosłość. Ulicka niejednokrotnie podkreślała, że celowo konstruuje postaci, nie pasujące do otoczenia, do uznanej przez większość społecznej czy kulturowej normy. W zakończeniu podsumowuję moje rozważania o bohaterze w opowiadaniach Ulickiej. Status człowieka „na uboczu” próbowałam udowodnić, analizując takie aspekty jego przedstawienia, jak sposób opowiadania, przestrzeń życia i konstrukcja postaci. W każdym przypadku „ubocze” przejawiało się inaczej. Jednocześnie starałam się wykazać, że człowiek stanowi dominantę kompozycyjną w prozie Ulickiej i główny temat jej poszukiwań artystycznych.