Wierszobranie (druga połowa XIX wieku)

Abstract

Tytuł Wierszobranie powstał jako analogia do wyrazu „grzybobranie”. Analogia jest tu oparta na zasadzie emocji, które się przeżywa podczas zbierania grzybów, i na późniejszej satysfakcji z urobku. Kto wątpi w grzyby jako poetyckie natchnienie, temu przypominam Pana Tadeusza… Prawdziwy grzybiarz nie narzeka na warunki pogodowe. Zawsze coś znajdzie, nawet gdy wysypu grzybów nie ma. Często jednak przeżywa zawody i rozczarowania: piękny niby okaz okazuje się zepsuty; miejsce, w którym zawsze grzyby rosły, dziś darzy tylko muchomorem… Wierszobranie prezentuje część urobku ze studiów nad poezją i prasą drugiej połowy XIX wieku. Zostało pomyślane jako próba wypełnienia białej karty na mapie zjawisk i form literackich. Biała karta dotyczy tak zasobu materiałowego, jak i sposobów wartościowania. Uogólnienia historycznoliterackie podsumowujące stan poezji po roku 1864 są jednostronne i oparte na niewielkim materiale kilku najbardziej oryginalnych twórców (Adama Asnyka, Marii Konopnickiej). Dziesiątki tomików poetyckich z tego czasu daremnie oczekują na czytelnika, bezproduktywnie pokrywając się kurzem na półkach bibliotecznych. Tysiące wierszy rozsianych po ówczesnych czasopismach jest nieprzebranym źródłem informacji o ludziach, ich troskach i marzeniach. Narzeka się nieraz na ubóstwo źródeł, co skazuje badaczy na domysły i niepotwierdzone hipotezy, a jednocześnie nawet się nie próbuje schylić po okazy znajdujące się na wyciągnięcie ręki. Większość tekstów, które w Wierszobraniu zacytowano, nigdy nie była przytaczana w żadnym studium naukowym. Zastosowane tu drogi interpretacyjne mogą przeto nie być wygodne myślowo, jeśli się nie nakładają na utarte stereotypowe opinie, mogą też być błędne. To ryzyko każdego, kto się porusza po szlakach nieprzetartych. Podstawowym założeniem było rozpatrzenie materiału poetyckiego en masse. Depersonalizacja pozwala na uchwycenie zjawisk psychospołecznych i trendów w estetyce, które nierzadko bywają przesłaniane poprzez eksponowanie indywidualnych cech podmiotowości jakiegoś twórcy. Spojrzenie na epokę z perspektywy codzienności, z pozycji przeciętnego czytelnika prasy, który wertował ogłoszenia, nekrologi, czytał artykuły wstępne, wiadomości miejscowe, cotygodniowe felietony, odcinki wypełnione literaturą piękną, a czasami również zamieszczone w gazetach wiersze, daje szanse dostrzeżenia spraw, problemów i nastrojów, których się nie zauważa ani w studiach historycznych, ani w pracach literaturoznawczych zorientowanych na eksplikację arcydzieł. Książka stanowi zbiór studiów bardziej przekrojowych niż analitycznych. Niektóre prace były wcześniej publikowane, inne ukazują się po raz pierwszy. Wszystkie już drukowane teksty zostały poprawione i uzupełnione. Ich układ odwzorowuje trzy grupy zagadnień, które są względnie słabo opisane w literaturze przedmiotu. Książkę otwierają dwa studia o charakterze teoretycznym. Następna część dotyczy obserwacji czynionych na podstawie wierszowanej humorystyki i satyry. W zamierzeniu autora ma stanowić rozwinięcie obrazu epoki, znanego na podstawie powieści oraz komedii społecznej. Część trzecia dotyczy wpisania w historię i roli poezji w kształtowaniu postaw Polaków w okresie, który się zaczął klęską powstania styczniowego, a skończył w przeddzień odzyskania niepodległości.