Swobodne wypowiedzi uczniowskie w kształceniu literacko-kulturowym

Abstract

Celem prowadzonych badań było ukazanie historycznych i teoretycznych fundamentów swobodnych wypowiedzi uczniowskich w dydaktyce literatury, z uwzględnieniem wybranych aspektów dydaktyki języka, funkcjonalnie jednak podporządkowanych idei kształcenia literacko-kulturowego, oraz odsłonięcie możliwości, które dla praktyki szkolnej przynosić może wskazane w temacie pracy rozwiązanie dydaktyczne. Istotnym zamierzeniem było także pokazanie swobodnych wypowiedzi jako istotnego składnika szkolnej interpretacji i elementu edukacji respektującej znaczenie nauczania i uczenia się problemowego. Założono także, iż w dydaktyce szczególną wartością są rozwiązania wyrastające z dorobku przeszłości, który poddany interpretacji i dostosowany do zmieniającego się kontekstu społeczno-kulturowego może przyczyniać się do doskonalenia narzędzi kształcenia, wpływając na jakość praktyki szkolnej. Przyświeca temu przekonanie, że wartością w dydaktyce jest dążenie do odkrywania tego, co może okazać się względnie trwałe, niezależne od dokonujących się reform, zmian strukturalnych czy ideologicznych, które wpisane są na stałe w politykę edukacyjną. Wreszcie łączenie refleksji teoretycznej z doświadczeniem praktycznym prowadzić miało do sprawdzenia tezy mówiącej, iż swobodne wypowiedzi uczniowskie, ujmując ich realizację w złożonej i wariantowej strukturze lekcji, można uznać za jedną z metod kształcenia literacko-kulturowego. Badawcza weryfikacja wskazanych założeń uwidoczniła złożoność materii, wpływ rozmaitych uwarunkowań zarówno na sposób postrzegania teorii kształcenia, jak i na kształt praktyki szkolnej, ale także potrzebę doskonalenia narzędzi edukacyjnych bądź kreowania nowych, również innowacyjnych, które w zmiennej rzeczywistości politycznej czy społeczno- kulturowej mogą skutecznie, czasem wbrew aktualnie obowiązującym tendencjom, wspierać proces wychowania do lektury oraz kształtować podmiotowy odbiór dzieł kultury. Niniejsza książka, choć stanowi ujęcie monograficzne zagadnienia swobodnych wypowiedzi w polskiej tradycji dydaktycznej i poszukuje ich zaplecza teoretycznego oraz powiązań z rozmaitymi formami aktywności intelektualnej i emocjonalnej człowieka, nie rości sobie prawa do kompletności ujęcia. Założyć można, że w zależności od przyjętej perspektywy badawczej celowe byłoby szukać innych dróg rozumienia wskazanego zagadnienia lub inaczej profilować jego sposób prezentacji. Znaczący wpływ na charakter przyjętych tu rozważań ma fakt, że stoi za nimi wybór określonego sposobu myślenia o edukacji - przede wszystkim akceptacja dla antropocentryczno-kulturowej wizji kształcenia wspartej na fundamencie wyrastającej z filozofii personalistycznej podmiotowości, świadomość wagi i znaczenia recepcji uczniowskiej, akceptacja dla hermeneutyki jako drogi do rozumienia człowieka i świata, znajdującej odbicie w uczniowskich kontaktach z literaturą - te założenia teoretyczne decydują o sposobie postrzegania procesu kształcenia i autorskiej wizji szkoły, która znalazła odzwierciedlenie w tej publikacji. Równocześnie oznaczało to dystans wobec propozycji sankcjonujących tradycyjny model przekazu wiedzy, akcentujących prymat poznania historycznoliterackiego, depersonalizującego lekcyjne kontakty uczniów z lekturą. Zaznaczyć trzeba wyraźnie, że specyfika dyscypliny literaturoznawczej, w którą wpisuje się niniejsze opracowanie, sprawia, iż widzenie swobodnych wypowiedzi w kontekście kształcenia literacko- kulturowego jest perspektywą szczególnie mocno akcentowaną. Założyć można, że prezentacja omawianego zagadnienia w kontekście kształcenia językowego czy językowo-kulturowego wspierać mogłaby się na innym zapleczu teoretycznym rozważań, wykorzystywać do prowadzonych analiz inną aparaturę badawczą.