Rozwój motoryzacji w Drugiej Rzeczypospolitej

Abstract

Narodziny i rozwój przemysłu motoryzacyjnego są powszechnie uznawane za jedno z największych dokonań Drugiej Rzeczypospolitej. W dotychczasowej literaturze ten strategiczny sektor gospodarczy nie był przedmiotem odrębnych studiów i opracowań. W historiografii nie poświęcano mu zbyt wiele uwagi, traktując zazwyczaj problematykę motoryzacji w kontekście polityki obronnej państwa. Niniejsza rozprawa poświęcona jest tworzeniu – u zarania niepodległego bytu – fundamentów przemysłu motoryzacyjnego, jego ewolucji i kierunków zmian, dokonujących się w sferze społeczno-gospodarczej w kolejnych latach. Głównym celem autora pracy jest przedstawienie prawidłowości i mechanizmów kształtowania się struktury produkcyjno-przestrzennej przemysłu motoryzacyjnego w świetle całokształtu polityki inwestycyjnej państwa. Ważne było określenie wpływu zachodzących przeobrażeń na organizację przestrzeni, rozumianą jako koncentrację działalności gospodarczej i społecznej, wzajemnie powiązanych rozbudowaną siecią relacji. Nie mniejszą pokusę stanowiła próba odpowiedzi na pojawiające się pytanie, w jaki sposób tworząca się struktura przestrzenna wpływała na procesy adaptacyjne podmiotów i osiąganie efektów mnożnikowych? W niniejszej pracy skupiłem się – przede wszystkim – na podmiotach, które znajdowały się na liście priorytetowej władz wojskowych, jak i tych, gdzie wpływ czynników instytucjonalnych na ich zachowania był ograniczony. W obszarze badań znalazły się te przedsiębiorstwa, które stanowiły swoiste laboratorium zmian zachodzących w różnych sekwencjach czasowych, silnie bądź słabo związanych z zewnętrznymi czynnikami sprawczymi (polityka inwestycyjna rządu, w szczególności obronna). Praca poświęcona jest okresowi po 1918 r., mającym charakter punktu zwrotnego, w którym w miejsce radości i dumy z rodzącego się państwa polskiego pojawiła się troska o zdolność do zagwarantowania pokoju i obrony jego obywateli. Doniosłość tego okresu przejawia się również w powolnym kreowaniu geografii przemysłu motoryzacyjnego, w głębokich – mniej bądź bardziej radykalnych – przemianach w produkcji przemysłowej, których etapy wyznaczały kolejne koncepcje programowe i strategiczno- przestrzenne. W tym czasie doszło do inkubowania i rozbudowy działalności pomocniczej, najczęściej rozwijającej się w cieniu wielkich zakładów państwowych. Zamysł napisania niniejszej pracy narodził się w trakcie wieloletnich studiów nad genezą i rozwojem przemysłu motoryzacyjnego w Polsce. Prowadzone gruntownie i szeroko zakrojone badania utwierdziły mnie w przekonaniu, że wskazana problematyka nie doczekała się dotychczas wnikliwego i całościowego opracowania. Historiografia polskiego wysiłku w dziedzinie motoryzacji armii jest stosunkowo rozległa, natomiast incydentalna w odniesieniu do producentów sektora samochodowego. Większość ma charakter przyczynkarski lub fragmentaryczny, o różnej wartości naukowej. Nie jest pozbawiona uproszczeń i schematycznych wyobrażeń. Niedostatki te, w interesującej problematyce, wskazały mi kierunki przyszłych poszukiwań badawczych. Dokładna i możliwie wszechstronnie przeprowadzona kwerenda, nierzadko będąca efektem przypadkowych zdarzeń, ujawniła trudno dostępne materiały, kryjące się w nie zawsze tematycznie utworzonych woluminach. Zebrane, w toku poszukiwań, ciekawe i niebanalne dokumenty przyniosły wyniki, które pozwoliły wypełnić szereg luk badawczych, zachęcając mnie do napisania niniejszej rozprawy.