Językowy obraz konfliktów w tekstach rosyjskojęzycznych (1997-2009)

Abstract

Niniejsze opracowanie poświęcone jest lingwistycznej analizie rosyjskojęzycznych tekstów o wojnie czeczeńskiej. Obraz jednego z największych współczesnych konfliktów zbrojnych przedstawiony jest na przykładzie następującego materiału językowego: tekstów artystycznych, publicystycznych, wystąpień polityków, dzienników wojennych, poezji. Wojna jako szczególne zjawisko polityczne i socjologiczne wpłynęła na wykrystalizowanie się swoistego języka, będącego odzwierciedleniem ludzkiego doświadczenia. Analiza lingwistyczna opiera się zatem na kognitywnych założeniach badania tekstu, ukazujących związek myślenia i działania słownego. Każdy z czterech rozdziałów książki poświęcony jest odrębnemu zagadnieniu mającemu wpływ na wykrystalizowanie się specyficznego językowego obrazu wojny. Pierwszy rozdział dotyczy konceptualizacji „wojny”. Do omówienia i analizy leksemów służących do nominacji „wojny” wykorzystana została metoda eksplikacji, stworzona i rozwijana przez A. Wierzbicką. Porównane są zatem definicje słownikowe i zastąpione definicjami Naturalnego Metajęzyka Semantycznego zawartego w tekstach pisarzy, bezpośrednich uczestników działań zbrojnych. Zdaniem J. Bartmińskiego metoda definicji kognitywnej, polegająca na odtwarzaniu w sposób subiektywny konceptualizacji rzeczywistości z całym bogactwem cech kategorialnych, jest narzędziem opisu konotacji (Bartmiński 2009: 20, 42). Analiza opiera się zatem na asocjacjach semantycznych (konotacjach). Z punktu widzenia semantyki ważne jest odbicie wyobrażeń kulturowych i tradycji związanych z danym wyrazem. Badane jest więc potoczne użycie i znaczenie leksemów służących do nazywania wojny. Według J. Bartmińskiego program minimalny badania językowego obrazu świata i jego systematyczny opis powinien zawierać sposób określania tożsamości zbiorowej: kim jesteśmy MY oraz sposób postrzegania i językowego ujmowania INNYCH (Bartmiński 2009: 20). Podstawowym modelem kształtującym językowy obraz grupy społecznej jest dychotomia SWÓJ– OBCY (Nowak 2007: 99–101). W warunkach wojennych odgraniczenie obozu SWOICH od obozu OBCYCH (WROGA) jest szczególnie widoczne. Owemu zagadnieniu poświęcony jest drugi rozdział książki. Na wykrystalizowanie się u odbiorcy odpowiedniego obrazu świata ma wpływ zjawisko manipulacji językowej. Lingwistyczna manipulacja dotyczy opisu języka i wykorzystania środków językowych do ukrytego i podstępnego wywierania wpływu na społeczeństwo (Kamińska-Szmaj 2004: 23). Manipulacja językowa, która jest tematem trzeciego rozdziału, ma ścisły związek z usiłowaniem uzyskiwania za pomocą języka wpływu na postawy i zachowania ludzi oraz wykształceniem w ich świadomości konkretnego obrazu wojny oraz obrazu wroga. Rozdział czwarty poświęcony jest analizie agresji językowej. Problematyka agresji w zachowaniach językowych zajmuje istotne miejsce w badaniach lingwistycznych. Agresja werbalna szczególnie wyrazista jest w tekstach o wojnie rosyjsko-czeczeńskiej. Niniejsze opracowanie opiera się na lingwistycznym podejściu do koncepcji uczuć/emocji zaproponowanym przez K.O. Pogosową. Metoda zakłada obecność świata (obiektu) i człowieka (subiektu), który posiada zdolność odzwierciedlania tegoż świata. Jako językowa osobowość, człowiek stronniczo eksplikuje tylko to, co jest dla niego ważne, konieczne.