Wizja świata - wizja dziecka w przestrzeni podręczników do edukacji wczesnoszkolnej

Abstract

Szkolny obraz świata, kreowany w procesie nauczania i uczenia się, jest po części efektem zapisów zamieszczonych w dokumentach programowych i materiałach metodycznych, oddziałują na niego też niewątpliwie wszystkie podmioty szkolnej edukacji, ale także autorzy podręczników. Twórcy niniejszej monografii dokonują zatem analizy podręczników do edukacji wczesnoszkolnej i czynią to zarówno pod kątem wizji świata, jak i wizji dziecka. Zaprezentowane rozważania koncentrują się wokół trzech głównych kontekstów: psychoedukacyjnego, metodycznego i socjokulturowego. Część pierwszą, obejmującą sześć opracowań, otwiera tekst autorstwa Iwony Czai- -Chudyby, poświęcony roli podręczników we wprowadzaniu dziecka w świat mądrości. Za cel autorka postawiła sobie ujawnienie rodzaju oraz częstości aktywizowania i opisywania w podręcznikach kategorii związanych z procesem zdobywania mądrości: z nabywaniem wiedzy, refleksyjnością i krytycyzmem. W kolejnym artykule Anna Szkolak podkreśla rangę kompetencji pragmatycznych, dowodząc, że stanowią one ważny komponent uzyskiwania pożądanych efektów edukacyjnych w pracy szkolnej każdego nauczyciela, są niezastąpionym składnikiem przemyślanego procesu nauczania i uczenia się. Rozważania Bożeny Pawlak koncentrują się na problematyce doboru i struktury treści podręczników oraz doboru i struktury zadań podręcznikowych w kontekście potencjału pobudzającego pracę mózgu, czyli aktywizującego uczenie się. O podręcznikach jako inspiracji w nauczycielskim dążeniu do świadomego i przemyślanego procesu indywidualizacji edukacji dzieci pisze Beata Drwal. Z kolei Maria Janas, kierując uwagę czytelnika na polecenia zawarte w podręcznikach, zauważa że powinny one dawać uczniom możliwość generowania wielu pomysłów różnych kategorii, inspirować ciekawość poznawczą i trwałe zainteresowania uczniów. Kończący pierwszą część monografii tekst Katarzyny Myśliwiec poświęcony został roli multimediów w praktyce szkolnej oraz typologii e-podręczników. Na drugą część monografii, dotyczącą analizy kontekstu metodycznego podręczników, składa się również sześć artykułów. Pierwszy, napisany przez Jovitę Vaškevič- Buś, koncentruje się na czytankach literackich w podręcznikach do kształcenia zintegrowanego. Analizie poddane zostały czytanki z dwóch serii podręczników do edukacji wczesnoszkolnej: Elementarz XXI wieku oraz Lokomotywa. W tekście Anny Zadęckiej-Cekiery interpretacji pod kątem obecności treści humorystycznych poddane zostały utwory, w których humor i komizm są najistotniejszymi cechami. Kolejne dwa teksty napisały Barbara Nawolska i Joanna Żądło. Najpierw dokonały analizy zadań matematycznych wybranych z podręczników dla klas I–III, pod kątem ich realizmu i praktycznego zastosowania, a tym samym wizji świata, jaką dziecko sobie tworzy, rozwiązując te zadania. Następnie pokazały przykłady zadań, których rozwiązywanie może być przyczyną tworzenia fałszywej koncepcji matematyki. Opinie nauczycielskie o przydatności dydaktycznej podręczników w edukacji przyrodniczej badała natomiast Ingrid Paśko. Zwróciła ona uwagę na fakt, iż podręczniki są jedynie elementem większego zespołu środków dydaktycznych. Monika Glanowska, Bernadeta Kosztyła i Monika Waligóra dokonały analizy podręczników Nasz elementarz oraz Elementarz XXI wieku, a przeprowadzone przez nie eksploracje dowodzą, że edukacja muzyczna jest w tych materiałach znacznie ograniczona. Tekst zamykający tę część książki napisała Monika Nęcka, która podkreśla, że każdy podręcznik powinien cechować się najwyższymi walorami artystycznymi. Wrażliwość estetyczna wymaga bowiem ciągłej pielęgnacji, a częsty kontakt dziecka z wartościowymi pod względem plastycznym ilustracjami może stać się sposobem na wprowadzenie go w świat wrażeń estetycznych, a przez to w świat kultury. Ostatnia część monografii obejmuje trzy teksty. Otwiera ją artykuł Urszuli Dworskiej, w którym Autorka podkreśla znaczenie łączenia w podręcznikach dla edukacji wczesnoszkolnej elementów tradycji, dziedzictwa kulturowego przodków z elementami nowoczesności, odzwierciedlającymi współczesne życie. Ewa Żmijewska przedstawiła analizę dwóch elementarzy przeznaczonych dla grup etnicznych: Gōrnoślōnski ślabikŏrz i Kaszëbsczé abecadło – twój pierszi elemeńtôrz. Analizy dokonano w kontekście typów tożsamości kulturowej w nich zaprezentowanych. Natomiast opracowanie Justyny Wojniak dotyczy edukacji równościowej realizowanej w polskim systemie edukacji na poziomie podstawowym, ze szczególnym uwzględnieniem pierwszego etapu kształcenia. Zaprezentowane zostały międzynarodowe regulacje prawne dotyczące sposobów eliminowania wszelkich przejawów dyskryminacji w obszarze edukacji, przybliżono przesłanki włączenia problematyki antydyskryminacyjnej w proces kształcenia, a także wskazano ograniczenia, jakie w warunkach polskich pojawiają się w związku z realizacją omawianych zagadnień podczas zajęć szkolnych.