Kobiecy świat w czasach Augusta II. Studia nad mentalnością kobiet z kręgów szlacheckich

Abstract

Spór o kobietę, jej równość bądź niższość, rolę jaką powinna pełnić i pełniła w społeczeństwie, jej możliwości intelektualne i aspiracje, które mogła rozwinąć lub też musiała z nich zrezygnować, toczył się od wieków, przybierając różny charakter i zakres. Zarówno obrońcy praw kobiet, jak i ich zagorzali przeciwnicy prezentowali rozmaite stanowiska, często skrajne i zajadłe, to znów umiarkowane i wyważone.

Podejmowane badania nad historią kobiet w Polsce koncentrują się głównie na określeniu miejsca i roli kobiety w społeczeństwie staropolskim. Zwraca się w nich uwagę na rosnącą aktywność ekonomiczną kobiet — głównie mieszczanek i chłopek — ich gospodarność, zaradność i udział w życiu publicznym. Znikomą wagę przywiązuje się natomiast do działalności ekonomicznej szlachcianek, jakby z góry zakładając, że ich życie polegało głównie na próżnowaniu i czerpaniu korzyści z pracy pozostałych grup społecznych.

Przyjętej hierarchii wartości, istniejącej w kobiecym świecie w czasach Augusta II odpowiada podział tematyczny pracy. Składa się ona z trzech rozdziałów. Pierwszy poświęcony został Wartościom religijnym i eschatologii. Dotyczy wartości religijnych uznawanych przez kobiet (Bóg, święci, religia), wydzielonych na podstawie funkcjonującej w źródłach kobiecych hierarchii ważności. Za podstawę tej hierarchii przyjęłam częstotliwość występowania danych wartości w badanym materiale źródłowym. Omówiono w nim stosunek kobiet staropolskich do kwestii wiary, problem ich religijności i eschatologii. Przedstawiono też stosunek kobiet do problematyki śmierci i związanego z nią ceremoniału pogrzebowego. Zdecydowałam się na szersze zobrazowanie tego zagadnienia, gdyż zajmowało ono wiele miejsca w badanych źródłach kobiecych. Szeroko reprezentowane są tutaj — poza korespondencją — poezja kobieca, testamenty, modlitewniki i źródła epigraficzne. Rozdział drugi poświęciłam Wartościom indywidualnym i wspólnym, funkcjonującym w mentalności ówczesnych kobiet. Do najczęściej wymienianych wartości indywidualnych (prywatnych) należy zdrowie, miłość, małżeństwo i macierzyństwo, ród i rodzina, fortuna, edukacja, a na nieco dalszym planie funkcjonują wartości wspólne — ojczyzna, król, sejm i sejmiki, sądy i trybunały. Podstawę źródłową tego rozdziału stanowi głównie korespondencja, testamenty, intercyzy małżeńskie, regestry i inwentarze. W rozdziale trzecim — Kobiecy obraz ówczesnego świata — poruszam kwestie udziału kobiet w wydarzeniach politycznych, ich stosunek do dziejącej się historii oraz ukształtowanych dzięki temu stereotypów i wzorców, funkcjonujących w środowisku kobiecym. W opracowaniu tego rozdziału podstawowym materiałem źródłowym także była korespondencja, wykorzystałam ponadto gazety rękopiśmienne, literaturę ulotną i satyryczną tego okresu.