Prasa dla dzieci i młodzieży 1824-1918. T. 3, Prasa młodzieżowa

Abstract

Prezentowany tom jest trzecią częścią syntezy Prasa dla dzieci i młodzieży 1824–1918, która powstała jako zespołowy efekt badań realizowanych w ramach grantu pt. Polska prasa dla dzieci i młodzieży do 1918 roku (Opus 6), finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki w latach 2014–2017. Przedmiotem niniejszego tomu są dzieje polskiej prasy młodzieżowej w pierwszym okresie jej rozwoju (do 1918). W odróżnieniu od tomu pierwszego, gdzie przedstawiono historię periodyków adresowanych do dzieci i młodzieży młodszej oraz pism o szerokim adresie czytelniczym, tom niniejszy obejmuje wyłącznie periodyki adresowane do młodzieży starszej, głównie uczniów szkół średnich oraz studentów szkół wyższych. Polska prasa przeznaczona dla starszej młodzieży narodziła się niemal równolegle z periodykami dla dzieci, lecz rozwijała się w innym rytmie, stąd zastosowano odmienne cezury chronologiczne. Skromny ilościowo korpus tytułów wydanych do 1864 roku (12 tytułów, w tym 6 rękopiśmiennych) uznano za fazę wstępną i scharakteryzowano osobno w rozdziale 2 pt. Tradycje prasy młodzieżowej. Pozostałe (499 tytułów) stały się przedmiotem pełnej analizy, która rozpoczyna się w rozdziale 3, gdzie dokonano uogólnień (statystyka, typologia, geografia), zreferowano uwarunkowania i oszacowano publiczność. Główny przedmiot badań przedstawiono w 6 kolejnych rozdziałach, które wyróżniono według klucza typologicznego. Kolejny rozdział (5) poświęcono rozwojowi prasy społeczno-politycznej i kulturalnej (119 tytułów). Jest on objętościowo najobszerniejszy, dotyczy bowiem najważniejszych – zdaniem autorów – opiniotwórczych periodyków młodzieżowych wychodzących w pierwszych dwu dekadach XX wieku. Ponieważ prasa ta wyrosła na gruzach dawnych, zaangażowanych pism akademickich jej dzieje rozpoczyna symboliczny rok 1899, gdy założono „Promień” i „Tekę”. W rozdziale 6 przedstawiono dzieje czasopism szkolnych. Jakkolwiek segment ów był najliczniejszy (262 tytuły), wszelako dominowały w nim pisma nietrwałe. Nieco ponad 68% funkcjonowało krócej niż rok, kolejne 30% – 2–4 lata, dłużej zaś niż 5 lat – tylko 1,5% (4 tytuły). W kolejnych rozdziałach omówiono specyficzne uwarunkowania ich rozwoju (6.1), przedstawiono dzieje w wieku XIX (6.2), następnie scharakteryzowano późniejsze ich losy oraz zarysowano sylwetki najważniejszych reprezentantów (6.3). W rozdziałach 7 i 8 scharakteryzowano rozwój dwu najmniej licznych grup prasy młodzieżowej: harcerską i etyczną (68 tytułów) oraz polskojęzyczną żydowską prasę dla młodego odbiorcy (14). Rozdział poświęcony prasie harcerskiej otwiera charakterystyka prasy prekursorskich w stosunku do skautingu ruchów etycznych (12 tytułów), dalej następuje analiza rozwoju pism harcerskich (56) dokonana według klucza geograficznego. Rozdział dotyczący prasy żydowskiej podzielono zgodnie z dominującymi ideologiami (syjonistyczną i asymilatorską), nieliczne pisma sympatyzujące z Bundem włączono do prasy socjalistycznej. Całość zamyka niezbędny aparat naukowy, przy czym szczególne znaczenie ma indeks tytułów czasopism, który prócz swej podstawowej funkcji, pełni też rolę bibliografii czasopism młodzieżowych uwzględnionych w 3 tomie monografii.