Antyamerykanizm w Niemczech

Abstract

Amerykański pisarz Mark Twain, relacjonując swoją podróż do Europy, którą odbył w 1869 roku, opisywał specyfikę Starego Kontynentu. Zdaniem autora Przygód Tomka Sawyera określały ją, między innymi, despotyczny monarchizm, zbyt duże wpływy kleru, ciasne ulice i dziwne godziny podawania obiadów, ale także piękne zabytki i ogrody. Wymieniając rozbieżności pomiędzy Ameryką (rozumianą tu i dalej przede wszystkim jako Stany Zjednoczone) a Europą, Twain stwierdzał jednak szczerze: „Jesteśmy bez porównania lepsi od Francuzów w pewnych sprawach, ale oni są nieporównanie lepsi w innych”. Konstatacja ta pozwala nam dostrzec, że Europejczycy o Amerykanach i Amerykanie o Europejczykach mają trzy opinie: pozytywną, negatywną oraz pozytywną i negatywną, których suma składa się dopiero na prawdziwy obraz obu kontynentów. Od lat Europa i Ameryka przyglądają się sobie nawzajem, starając się w widzianym obrazie – jak w zwierciadle – wyraźniej dostrzec i dowartościować zwłaszcza… siebie. W XXI wieku USA jako państwo i jako symbol, pomnik pewnej idei, wciąż stanowi obiekt kontestacji świata. Niemiecki antyamerykanizm jest wprawdzie tylko częścią owej kontestacji, za to bardzo istotną, ponieważ to niemieccy filozofowie i historycy stworzyli podstawy ideologiczne krytyki Stanów Zjednoczonych. Oni też – co może świadczyć o specyfice niemieckiego antyamerykanizmu – jako pierwsi nadali krytyce uniwersalny wymiar, wprowadzając do dyskursu kwestie modernizacji i nowoczesności. Dla potrzeb tej książki niemiecka krytyka Ameryki została ujęta w trzy zasadnicze kategorie problemowe: antyamerykanizm kulturowo- narodowy, antyamerykanizm antydemokratyczny i antyamerykanizm antyhegemonistyczny. W literaturze przedmiotu najczęściej pojawiają się właśnie te trzy oblicza antyamerykanizmu. Nie są to pojęcia ostro zdefiniowane, ale określają one dość dobrze podejście Niemiec do USA w różnych okresach historycznych. Zjawisko antyamerykanizmu w Niemczech w niniejszej publikacji zostało omówione w układzie problemowo-chronologicznym. W pierwszym rozdziale przedstawione zostały założenia teoretyczne antyamerykanizmu jako problemu badawczego. Omówiono w nim rolę stereotypów i uprzedzeń w kształtowaniu wzajemnego wizerunku pomiędzy narodami, znaczenie rozróżnienia na Kulturnation i Staatsnation, a także problemy definicyjne. Rozdział drugi został poświęcony obrazowi USA w oczach Niemców na początku XX wieku. W szczególności skupiłem się na historii niemieckiej emigracji do USA oraz wizerunku tego państwa w relacjach, pamiętnikach i listach niemieckich migrantów. W trzech następnych rozdziałach wyodrębnione zostały trzy podstawowe kategorie antyamerykanizmu: kulturowo-narodowa, antydemokratyczna i antyhegemonistyczna, które są podstawą analizy i narzucają układ treści. Przytoczona w przypisach i bibliografii literatura niemieckojęzyczna i anglojęzyczna oczywiście nie wyczerpuje zagadnienia.