| dc.description.abstract | Posiadanie umiejętności komunikowania się jest niezbędne dla funkcjonowania we współczesnym świecie, dla pełnienia,
coraz to nowszych i bardziej złożonych, ról społecznych. Poznanie umiejętności komunikacyjnych dziecka stanowi
obszar zainteresowań badawczych wielu dyscyplin naukowych, między innymi językoznawstwa, psychologii rozwojowej i
społecznej, psycholingwistyki, antropologii, a także pedagogiki.
Badania nad językiem, prowadzone z wielu perspektyw, pokazały, że „różnorodność, bogactwo, elastyczność i płynność
procesu przyswajania języka niewątpliwie stanowią o jego sile. Dzieci uczą się języka nawet w najbardziej
niesprzyjających okolicznościach" (Rice 2007: 258). Podobnie dzieje się z umiejętnością komunikowania się, która w
toku rozszerzających się doświadczeń społecznych dziecka w sposób oczywisty, czasem wręcz niekontrolowany,
doskonali się.
Umiejętność porozumiewania się z otoczeniem jest niezbędna do funkcjonowania we wszystkich rolach społecznych, w
tym przedszkolaka, a później ucznia. Przyjmując założenie, że proces edukacyjny jest ciągiem kontaktów
interpersonalnych, wzajemnych oczekiwań, interakcji, dążeń do wyrażania siebie poprzez różnorodne procesy
komunikacyjne (Koć-Seniuch 1998), możemy stwierdzić, że w edukacji komunikowanie się jest jednym z najważniejszych
czynników rozstrzygających o przebiegu i jakości tego procesu. Nauczyciel, obok przejawiania przez siebie
rozwiniętych sprawności komunikacyjnych, powinien posiadać rozległą wiedzę o etapach nabywania, uwarunkowaniach,
możliwości rozwijania u dzieci tych umiejętności. Przejście ze „sfery prywatnej", którą jest dom rodzinny, do
„sfery publicznej", czyli przedszkola lub szkoły, może być dla dziecka źródłem wielu problemów związanych z
funkcjonowaniem w grupie, a tym samym z różnymi aspektami procesu porozumiewania się. Nauczyciele, odmiennie niż
rodzice, nie zawsze podejmują trud zrozumienia znaczenia słów i zachowań dziecka, co sprzyja napotykaniu przez nie
nowych wyzwań komunikacyjnych (por.: Wood 2006: 137).
Wzajemne powiązania występujące pomiędzy poziomem umiejętności językowych i komunikacyjnych a procesami uczenia się
kierują uwagę dorosłych na osiągnięcia szkolne dzieci. Badania dowodzą, iż sukcesy w uczeniu się mogą zależeć
zarówno od umiejętności intelektualnych, jak i od umiejętności komunikowania się rozwijanych w środowisku rodzinnym
i edukacyjnym. Przypuszcza się, że problemy, z jakimi muszą radzić sobie dzieci, podejmując próby logicznego
myślenia, wynikają częściowo, a nawet niekiedy całkowicie, z trudności z komunikacją oraz językiem. A zatem,
rozwijanie umiejętności komunikowania się w wieku przedszkolnym powinno być ważnym obszarem działań dorosłych,
którym bliskie jest przygotowanie dziecka do funkcjonowania w roli ucznia.
Komunikowanie się, czyli użycie języka w określonej sytuacji społecznej, kieruje naszą uwagę na pragmatyczne
zagadnienia tego procesu. W najprostszym ujęciu można przyjąć, że pragmatyka, wskazując reguły prawidłowego
posługiwania się językiem, kieruje się zasadą „poznaj i uznaj punkt widzenia swojego rozmówcy" (Ninio, Snów 2007:
331). Analiza pragmatyczna przebiegu komunikowania się zakłada, że przedmiotem zainteresowań badacza nie jest
zdanie (przedmiot zainteresowań głównie lingwistyki), lecz wypowiedź, która rozumiana jest jako jednostka
komunikacji w określonym kontekście, uwzględniającym perspektywę nadawcy i odbiorcy (Blum-Kulka 2001). Im też, a
nie zdolnościom systemowym, poświęcone będzie prezentowane opracowanie, podejmujące próbę przedstawienia
teoretycznych i empirycznych kontekstów rozwijania umiejętności komunikacyjnych dziecka. Wybrane obszary rozważań
teoretycznych obrazują wyniki badań własnych, których fragmenty były już wcześniej publikowane, a obecnie są
uaktualnione i rozszerzone.
Przeprowadzono wiele badań nad rozwojem umiejętności porozumiewania się w dzieciństwie, w których zmierzano do
odkrycia, jak dzieci uczą się mowy i komunikowania się. Niewiele z nich prowadzono w środowisku przedszkolnym.
Interdyscyplinarne badania nad procesem komunikowania się dzieci w większym stopniu dotyczą opisów kompetencji
językowej i komunikacyjnej w wybranych sytuacjach społecznych, a prezentacje ich wyników są rozproszone w wielu
publikacjach. Wydaje się, że analizy przebiegu tego procesu w przedszkolu nie są dostatecznie rozpoznane. Dlatego
celem autorki jest przedstawienie czytelnikowi, na tle charakterystyki wybranych zagadnień dotyczących rozwoju
umiejętności komunikacyjnych, uwarunkowań psychospołecznych i edukacyjnych rozwijania umiejętności komunikacyjnych
w przedszkolu. Ponadto podjęłam próbę wskazania obszarów zagadnień istotnych, według mnie, dla przebiegu procesu
porozumiewania się dziecka w wieku przedszkolnym oraz kierunków pracy w zakresie rozwijania umiejętności
komunikowania się.
Konstrukcja książki podporządkowana jest przyjętemu założeniu, że rozwój języka i komunikacji wzajemnie się
warunkują, co dobrze oddają słowa, że „prawdopodobnie największą zaletą języka jest to, że umożliwia nam
komunikowanie się i koordynowanie działań z innymi ludźmi w obrębie własnej grupy" (Gopnik i in. 2004: 1 13).
Publikacja składa się z pięciu rozdziałów. W rozdziale pierwszym przedstawiam podstawowe pojęcia związane z
procesem komunikowania się, a w drugim charakteryzuję przebieg i uwarunkowania rozwijania się mowy w dzieciństwie.
Rozdział trzeci przeznaczyłam na omówienie przesłanek psychospołecznych warunkujących stymulowanie kompetencji
komunikacyjnej przedszkolaków. W kolejnym rozdziale, czwartym, przedstawiłam sposoby mówienia dzieci w odmiennych
sytuacjach społecznych, podejmowane dla zrealizowania różnych celów komunikacyjnych. Kierując się słowami D. Wooda
(2006: 18), który stwierdził, że „książka opisująca rozwój [...] języka będzie jednocześnie książką o nauczycielach
i nauczaniu", pisząc o rozwijaniu umiejętności komunikacyjnych dzieci, rozdział piąty poświeciłam zagadnieniu
przygotowania nauczycieli do podjęcia działań edukacyjnych w tym zakresie.
Publikacja adresowana jest do przyszłych pedagogów oraz do nauczycieli małego dziecka, czyli tych wszystkich, dla
których, jak zauważył S. Grabias (2003: 1 1), „obcowanie ze słowem wpisane jest w zakres ich zawodu". Umiejętność
komunikowania się rozwijana jest przez wiele lat, co powoduje, że dzieci, aby funkcjonować w nowych rolach
społecznych, na przykład ucznia, wciąż powinny mieć okazję do doskonalenia posiadanej kompetencji komunikacyjnej.
Ich nauczyciele muszą sprostać językowym i komunikacyjnym wymaganiom, jakie stawia przed nimi konieczność
organizowania procesu edukacji. Dlatego można przypuszczać, że informacje zawarte w prezentowanym opracowaniu mogą
być także przydatne dla nauczycieli kształcenia zintegrowanego, opisują bowiem niektóre z zakresów kompetencji
komunikacyjnej dziecka wstępującego do szkoły. Szczególnie mam nadzieję, że z przedstawionych charakterystyk
wybranych kontekstów komunikowania się skorzystają studenci pedagogiki, dla których publikacja ta może stanowić
wstępne źródło informacji o problematyce komunikowania się w dzieciństwie oraz o znaczeniu sprawności
komunikacyjnych w życiu dziecka. | pl_PL |
