Sztuka fantasy Andrzeja Sapkowskiego : problemy poetyki

Abstract

Twórczość Andrzeja Sapkowskiego dopiero czeka na swojego monografistę. Sytuacja ta jest dla badacza, z jednej strony komfortowa, z drugiej - staje się źródłem kłopotów. Kusi bowiem możliwością swobodnego wyboru obszarów badania. Pokusę tę wzmaga sama struktura prozy Sapkowskiego, utrzymana w poetyce intertekstualności, dodajmy - intertekstualności o niezwykle szerokim polu odniesień, palimpsestowej i „kłączowatej”. Polem mojej naukowej penetracji zdecydowałam się uczynić cykl wiedźmiński Andrzeja Sapkowskiego. Uważam, że domeną fantastyki (w tym - fantasy) jest światotwórstwo, „nielicencjonowana metafizyka w miniaturze”; np. w praktyce edytorskiej fantasy funkcjonuje termin shared worlds, określający „wspólny świat”, w którym poszczególni autorzy umieszczają bohaterów i ich przygody. Ponadto sądzę, że 0 atrakcyjności utworów Sapkowskiego zadecydował właśnie perfekcyjnie skonstruowany świat przedstawiony. Dla klarowności wywodu opieram zatem swoje rozważania nad poetyką fantasy Andrzeja Sapkowskiego na materiale opowiadań i tzw. sagi tworzących cykl wiedźmiński. Jest to bowiem świat pełny i skończony. Opisywane przeze mnie mechanizmy intertekstualności, parodii oraz serialności, strategie nawiązywania porozumienia z czytelnikami i strategie subwersji, metody kreacji postaci, odwołania do oralnej przeszłości literatury oraz antropologiczne „nachylenie” prozy wiedźmińskiej są to właściwości uniwersalne twórczości Andrzeja Sapkowskiego, wykrywalne także w pozostałych jego utworach (intertekstualność i serialność są domeną opowiadań, relikty oralne oraz antropologiczny temat pogranicza kultur odnajdujemy w cyklu „śląskim”). W rozdziale I niniejszej pracy referuję (i komentuję) dorobek polskiej refleksji nad literaturą fantastyczną. Moją intencją jest przede wszystkim wskazanie „białych plam” w polskich badaniach nad fantastyką. Szczególnie dotkliwym, według mnie, brakiem jest nieobecność w nich studiów kulturowych. Jedynym autorem, który doczekał się literaturoznawczej refleksji, był Stanisław Lem. Aby jednak do tego doszło, musiał uprzednio zostać „podniesiony” do obszaru tzw. kultury wysokiej. Natomiast poza naukowym oglądem znajduje się żywioł kultury popularnej, tj. dla wielu grup odbiorców „rzeczywistość podstawowa”. W rozdziale II pokazuję inkorporację przez Sapkowskiego klasycznych strategii literatury postmodernistycznej: intertekstualności oraz subwersji do prozy popularnej. Tezą tego rozdziału jest, że wzorzec „metapowieści” bądź „fabulacji” stał się współcześnie konwencją tej prozy. Ponadto rozważam w tym miejscu wykorzystanie przez Sapkowskiego do konstrukcji utworów fantasy konwencji powieści historycznej. W rozdziale III skupiam się na analizie antropologicznego wątku cyklu wiedźmińskiego. Uważam, że dyskurs „swojskości” - „obcości” jest centralnym tematem opowieści wiedźmińskich, który decyduje o jej wartościach dydaktycznych (a może nawet moralistycznych). Pokazuję także, że wyobraźnia fantastyczna Sapkowskiego jest mocno osadzona w kontekstach współczesności. Rozdział IV, ostatni, poświęcony jest badaniom sztuki opowiadania Sapkowskiego. Analizuję tu obecne w niej relikty pierwotnej oralności, wpływ piśmienności oraz współczesny, „telepiśmienny” kontekst kultury popularnej. Stawiam hipotezę, że dzisiejsze zachowania oralnie wtórne, jak gry RPG, stanowią dla cyklu wiedźmińskiego matrycę gatunkową. Omawiam także w tej części pracy problematykę genologiczną opowieści wiedźmińskich oraz szkicuję projekt badań ich recepcji.