Po pierwsze, przeżyć : studia z filozofii liberalizmu

Abstract

Teksty zamieszczone w niniejszym tomie łączy wspólny temat, wszystkie dotyczą liberalizmu. Mówiąc liberalizm, mam na myśli określoną filozofię praktyczną, mianowicie tę szkołę filozoficznego myślenia na temat gospodarki, państwa i życia prywatnego, dla której fundamentalną wartością jest silna, wolna, bytowo i intelektualnie samodzielna, odpowiedzialna za siebie jednostka. Klasycy znali słowo opisujące ów ideał. Współcześnie jednak pojęcia utraciły swoją jednoznaczność i musimy szukać nowych nazw: neoliberalizm, wigizm, leseferyzm, libertarianizm... Kilkanaście artykułów z kilkunastu niezwykle ciekawych dla Polski lat. Zebrałam je w grupy problemowe. Porządek tematyczny okazał się równocześnie zgodny z chronologią powstawania poszczególnych prac. W różnych okresach interesowały mnie bowiem odmienne aspekty filozofii liberalizmu i przez dłuższy czas poświęcałam im swoją uwagę. Swoje studia zaczęłam od analizy etycznych dylematów kapitalizmu. W efekcie powstało parę tekstów wskazujących na wewnętrzne napięcia w ramach filozofii leseferyzmu. Choć pisane z pozycji zwolennika gospodarki wolnorynkowej, formułowały pewne zastrzeżenia pod jej adresem. Następnie skupiłam się na filozofii politycznej liberalizmu. Wówczas powstały artykuły na temat koncepcji państwa i prawa takich klasyków myśli liberalnej, jak: Monteskiusz, David Hume i Immanuel Kant. Od kilku lat zajmuje mnie problematyka etyczna i pedagogiczna. Z tego ostatniego etapu moich zainteresowań pochodzą eseje na temat poglądów Friedricha Augusta von Hayeka oraz wypowiedzi poświęcone zagadnieniu wychowania liberalnego, ze szczególnym uwzględnieniem koncepcji pedagogicznej Johna Locke’a. Końcowe teksty zbioru dotyczą etyki normatywnej; ujmują wybrane kategorie etyczne - sprawiedliwość i prawdomówność - w typowej dla liberalizmu perspektywie utylitarystycznej. Dlaczego liberalizm? Idee liberalne, konsekwentnie wyznawane, uchodzą w Polsce za ekscentryczne. Reakcja sprzeciwu, jaką wywołują, odpowiadała niegdyś mojej młodzieńczej potrzebie buntu. Z upływem lat zmieniłam się. Zniknął towarzyszący mi pierwotnie motyw przewrotnej satysfakcji, małej, prywatnej korzyści. Teraz, wyznaję, jestem liberałem całkowicie bezinteresownym. Powiedziałabym nawet: liberałem wbrew sobie. Niezależnie od własnych skłonności, interesów i upodobań - ulegam sile argumentów. Filozofia liberalizmu dostarcza najbardziej przekonujących odpowiedzi na stawiane przeze mnie pytania. Wśród różnych ofert ideowych współczesnego świata wydaje mi się ona - dzięki swej skromności, realizmowi i umiarkowaniu - po prostu najuczciwsza. Tak uważałam od początku swoich intelektualnych poszukiwań. Z czasem ewoluowały racje, które uznawałam za najbardziej interesujące, podnosiły się i opadały emocje, zmieniał się również styl wypowiedzi, niemniej, jak zapewne Czytelnik zauważy, zasadnicze stanowisko pozostało niezmienne.