Praca grupowa w edukacji wczesnoszkolnej : problemy, badania, rozwiązania praktyczne

Abstract

Umiejętność współdziałania i pracy w zespole jest kompetencją wysoko cenioną w wielu dziedzinach naszego życia. Dotyczy to zarówno sfer wielkiego biznesu, jak i małej przedsiębiorczości, medycyny, ale także edukacji. Na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku pod patronatem Organizacji Współpracy i Rozwoju Gospodarczego (OECD) rozpoczęły się prace ukierunkowane na doskonalenie procesu edukacji w naszej części globu. W ich rezultacie w 1996 roku sprecyzowano listę umiejętności niezbędnych wszystkim młodym Europejczykom, a otwiera ją właśnie umiejętność pracy w zespole. Twórcy reformy systemu edukacji zapoczątkowanej w naszym kraju w 1999 roku powierzyli wszystkim polskim nauczycielom obowiązek kształtowania ośmiu tzw. umiejętności kluczowych. Jest wśród nich umiejętność „efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm". Warunki do nabywania wymienionej kompetencji obowiązani są stwarzać nauczyciele wszystkich szczebli kształcenia i wszystkich specjalności, ale zadanie zainicjowania procesu jej kształtowania przypada pedagogom pracującym z dziećmi w wieku wczesnoszkolnym. I właśnie zagadnienie realizacji wymienionej powinności nauczycielskiej na pierwszym etapie edukacji znalazło się w centrum moich zainteresowań oraz eksploracji. Analizując publikowane scenariusze zajęć zintegrowanych dla klas I-III oraz obserwując funkcjonowanie nowego systemu edukacji uczniów w wieku wczesnoszkolnym, dostrzegłam wyraźny wzrost zainteresowania nauczycieli tą formą organizacyjną procesu kształcenia, jaką jest praca grupowa. Przyglądając się bliżej, zaczęłam się zastanawiać - czy włączanie działań zespołowych w tok pracy uczniów klas pierwszych, drugich i trzecich jest wynikiem przemyślanego i świadomie realizowanego procesu, czy jedynie podążaniem za aktualną „modą"? Co było przyczyną odrzucenia wyników badań z lat siedemdziesiątych, które nisko oceniały przydatność dydaktyczną nauczania grupowego małych dzieci? Jak praca grupowa wpisuje się w różne koncepcje kształcenia zintegrowanego? Jakie czynniki i warunki sprzyjają kształtowaniu umiejętności współdziałania uczniów w wieku wczesnoszkolnym poprzez pracę grupową? Te i inne jeszcze pytania stały się podstawą moich studiów literaturowych, poszukiwań badawczych oraz prac projektowych. Rezultaty podjętych przeze mnie działań pragnę zaprezentować w tej monografii. W strukturze opracowania starałam się uwzględnić trzy zasadnicze elementy dotyczące pracy grupowej uczniów w wieku wczesnoszkolnym: problemy, wyniki badań oraz rozwiązania praktyczne. Natomiast zasadniczą konstrukcję książki tworzy pięć rozdziałów. Pierwszy dotyczy istoty umiejętności współdziałania w grupie, warunkujących ją kompetencji szczegółowych oraz jej genezy i rozwoju. Drugi koncentruje się na pracy grupowej w warunkach szkolnych, jej odmianach, wariantach i charakterystycznych cechach. W rozdziale trzecim omówione są wyniki badań nad efektywnością zespołowej działalności uczniów, w tym także rezultaty autorskich prac empirycznych dotyczących pracy grupowej dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Rozdział czwarty poświęcony jest analizie możliwości rozwijania umiejętności współdziałania i pracy w grupie uczniów. Przedstawione zostały propozycje zawarte w wybranych koncepcjach kształcenia zintegrowanego oraz autorskie pomysły działań z zakresu społecznego i zadaniowego wymiaru funkcjonowania grup, możliwe do podjęcia przez nauczycieli. Ostatni rozdział zawiera omówienie zagadnienia kierowania grupową pracą uczniów, a szczególnie zadań, funkcji i kompetencji nauczycielskich oraz zasad komunikacji i aranżacji przestrzeni. Opracowanie to jest adresowane do dwóch grup: studentów kierunków pedagogicznych i nauczycieli. Mam nadzieję, że studentom przygotowującym się do roli pedagogów podjęte tu rozważania uświadomią, jak wielowymiarowe i odpowiedzialne jest zadanie kształtowania umiejętności współdziałania i pracy w grupie u dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Nauczycieli, którzy już teraz projektują działania ukierunkowane na rozwój omawianej kompetencji, przedstawiony przeze mnie materiał być może zainspiruje do poszukiwania własnych, jeszcze efektywniejszych pomysłów i rozwiązań uświadamiających uczniom klas początkowych wartość współdziałania oraz sprzyjających doskonaleniu u nich tej umiejętności poprzez pracę grupową. Wszystkich czytelników chciałabym również przekonać do tego, że praca grupowa uczniów jest formą organizacji zajęć umożliwiającą realizację idei integracji w procesie edukacyjnym.