Konstanty Jelski (1837-1896) : przyrodnik i badacz Ameryki Południowej

Abstract

W niniejszej monografii opisano losy Konstantego Jelskiego, szlachcica kresowego z wielodzietnej rodziny, który rozpoczął studia medyczne w Moskwie, a stopnie naukowe (kandydaturę i licencjat) uzyskał z nauk przyrodniczych (zoologii) w Kijowie. Po studiach pracował jako nauczyciel gimnazjalny w guberni kijowskiej, a później jako opiekun przyrodniczych zbiorów uniwersyteckich, prowadząc równocześnie badania terenowe. W czasie powstania styczniowego zdecydował się na emigrację polityczną i nielegalnie opuścił tereny Imperium Rosyjskiego. Wyjazd ten zaważył na jego dalszym życiu. Nie mogąc dostać pracy w wyuczonym zawodzie, przez rok podróżował po Imperium Osmańskim, podejmując się różnych prac geologicznych. W 1864 roku przybył do Paryża, gdzie szukał zatrudnienia w przedsiębiorstwach trudniących się handlem obiektami historii naturalnej. Będąc bez pracy, zdecydował się na wyjazd do Gujany francuskiej z myślą o eksploracji tamtejszej fauny. Nawiązane jeszcze w Europie kontakty z przyrodnikami, w tym z Władysławem Taczanowskim - kustoszem Gabinetu Zoologicznego w Warszawie, zaowocowały możliwością sprzedaży gromadzonych eksponatów do europejskich muzeów i instytucji trudniących się handlem okazami przyrodniczymi. Początkowo za środki Uniwersytetu Warszawskiego, a od 1868 r. korzystając z mecenatu hr. Konstantego Branickiego, Jelski przesyłał do Warszawy okazy zoologiczne. W 1869 roku opuścił Gujanę i wyjechał do Peru, gdzie przebywał do końca 1879 roku, kontynuując eksplorację fauny dla Gabinetu warszawskiego. Od 1873 r. stał się oficjalnym współpracownikiem Antonio Raimondiego, przyrodnika przygotowującego opis geograficzny Peru, a od roku 1875 razem z Janem Sztolcmanem eksplorował północne części Peru. Mając zgromadzone oszczędności oraz materiały przyrodnicze do przyszłych publikacji (w tym dublety okazów), na początku 1880 roku powrócił do Europy. Ze względów politycznych nie zdecydował się zamieszkać w swoich rodzinnych stronach czy też w Warszawie, postanowił osiąść w Krakowie. Zatrudniony jako kustosz w Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejętności zajmował się różnymi pracami. Porządkował zbiory zoologiczne, botaniczne, geologiczne, odbywał podróże po monarchii austro-węgierskiej, był we Francji, napisał kilka drobnych opracowań geologicznych oraz wspomnienia z Ameryki pt.: Popularno-przyrodnicze opowiadania z Gujany francuskiej i po części z Peru (od roku 1865-1871). Zmarł w 1896 roku w Krakowie.