Aktywizacja ucznia z niepełnosprawnością w różnych obszarach jego edukacji

Abstract

Publikacja, którą oddajemy w Państwa ręce, została opracowana przez pracowników Katedry Dydaktyki Specjalnej i Psychoedukacji Instytutu Pedagogiki Specjalnej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Jej głównym celem jest wsparcie działań pedagogów praktyków w ich codziennej, trudnej, ale jakże cennej pracy z osobami o specjalnych potrzebach edukacyjnych i to zarówno w szkolnictwie specjalnym, integracyjnym, jak i ogólnodostępnym. Książka adresowana jest głównie do pedagogów praktyków, ale również do studentów różnych kierunków pedagogicznych, gdyż każdy z nich w przyszłości z dużym prawdopodobieństwem, niezależnie od formy kształcenia, spotka się z osobami o specjalnych potrzebach edukacyjnych, a wiedza na temat ich aktywizowania znajdzie wówczas praktyczne zastosowanie. Wszelkie próby dynamizowania i optymalizacji edukacji oraz rehabilitacji dzieci i młodzieży z różnymi rodzajami niepełnosprawności nie mogą być w pełni skuteczne, jeżeli sam zainteresowany nie będzie brał w nich czynnego udziału. Bierna, jedynie receptywna postawa nie pozwala nawet na pełną asymilację przedstawianych treści, nie mówiąc już o ich zrozumieniu i zastosowaniu. Tym trudniej jest sobie wyobrazić opanowanie jakiejkolwiek umiejętności, wykorzystanie jej w praktyce lub dokonanie jej modyfikacji, zgodnie z wymaganiami danej sytuacji. Bierne uczestnictwo osób z niepełnosprawnością zarówno w procesie edukacji, jak i rehabilitacji ogranicza zatem nawet odtwórcze działania, nie mówiąc już o zachowaniach twórczych. Dotykamy tu problemu o znacznie bardziej podstawowym charakterze, jakim jest podmiotowość osoby z niepełnosprawnością. Można powiedzieć, że przejawia się ona głównie w regulacji własnego zachowania, inicjatywie, wyznaczaniu celów i realizacji zadań aż do ich zakończenia. Tym samym świadczy to o aktywności, która jest przejawem woli człowieka. Jednak aby aktywność w takim rozumieniu była możliwa, to w toku zarówno edukacji, jak i rehabilitacji niezbędna jest aktywizacja – drobny element, ale o dużym znaczeniu na drodze do zwiększania aktywności i podmiotowości osoby z niepełnosprawnością. Aktywizację w edukacji można interpretować jako postępowanie mające na celu wzmożenie, ożywienie działania wychowanka. Takie właśnie formy i metody pracy z uczniem niepełnosprawnym są przedmiotem niniejszej książki. Za główny cel Autorzy poszczególnych rozdziałów postawili sobie przedstawienie propozycji praktycznych rozwiązań w zakresie aktywizacji ucznia niepełnosprawnego w różnych obszarach jego edukacji. Dlatego też książka ma wymiar głównie praktyczny, stanowi próbę odpowiedzi na zapotrzebowanie pedagogów praktyków w zakresie sposobów aktywizowania ucznia z niepełnosprawnością nie tylko we wspomnianych już różnych obszarach funkcjonowania, ale również w zróżnicowanych formach szkolnictwa dla dzieci i młodzieży o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Obecnie dzieci z niepełnosprawnością, oprócz tradycyjnego szkolnictwa specjalnego oraz integracyjnego, coraz częściej trafiają do szkół ogólnodostępnych. Sytuacja taka jest m.in. następstwem prawa rodziców do stanowienia o formie kształcenia ich dzieci z niepełnosprawnością. Należy jednak zaznaczyć, że nauczyciele w tych szkołach niekoniecznie dysponują odpowiednią wiedzą i umiejętnościami w zakresie pedagogiki specjalnej. Stąd też wynika dodatkowa potrzeba przedstawienia różnych sposobów aktywizowania ucznia niepełnosprawnego w toku edukacji. Książka składa się z dwóch części. Pierwsza poświęcona jest zagadnieniom diagnozy, organizacji oraz realizacji działań edukacyjno-terapeutycznych w integracyjnej formie kształcenia, natomiast druga dotyczy aktywizacji ucznia z niepełnosprawnością w ramach różnych zajęć edukacyjnych. Pierwszą część otwiera rozdział autorstwa Elżbiety Lubińskiej-Kościółek dotyczący zadań zespołu diagnozującego psychospołeczne funkcjonowanie ucznia z niepełnosprawnością intelektualną w szkole ogólnodostępnej. Autorka omawia między innymi podstawowe narzędzia wykorzystywane w procesie diagnozy omawianej grupy uczniów. Dwa kolejne rozdziały zogniskowane są wokół zagadnień edukacji integracyjnej. Teresa Oleńska-Pawlak oraz Anna Bombińska-Domżał zwracają uwagę na podstawowe znaczenie współpracy nauczyciela przedmiotu oraz nauczyciela wspomagającego dla efektywności edukacji uczniów z niepełnosprawnością w klasach integracyjnych. W kolejnym rozdziale Anna Bombińska-Domżał akcentuje konieczność wspólnego realizowania działań edukacyjnych przez pedagoga specjalnego i nauczyciela przedmiotu w klasie integracyjnej. Podkreśla, iż praca dwóch nauczycieli podczas zajęć dydaktycznych z jednym zespołem klasowym wymaga zrównoważenia działań obu nauczycieli. Drugą część opracowania otwiera rozdział autorstwa Janiny Wyczesany charakteryzujący możliwości aktywizowania uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim na lekcjach języka polskiego. Autorka formułuje m.in. konkretne zalecenia do pracy z uczniem z niepełnosprawnością wspomnianego typu. Kolejny rozdział dotyczy analogicznych zagadnień, ale w obszarze matematyki. Piotr Majewicz przedstawia sposób aktywizowania logicznego myślenia (metoda „kombinatoryki”) oraz metody pracy z uczniami z trudnościami w zakresie uczenia się matematyki (metoda czynnościowa, metoda naprzemiennego układania i rozwiązywania zadań tekstowych). Rozdział trzeci, autorstwa Agnieszki Buczek, poświęcony jest zagadnieniom aktywizowania ucznia niepełnosprawnego w procesie nabywania umiejętności z zakresu technologii informacyjnej, co stanowi niewątpliwy wymóg naszych czasów, a zarazem środek do osiągania coraz lepszego przystosowania wspomnianej grupy osób. Bez znajomości podstaw technologii informacyjnej trudno jest mówić o optymalizacji kształcenia osób z niepełnosprawnością. Na równie ważny problem zwraca uwagę Anna Wójcik, która omawia zagadnienia pracy nauczyciela z uczniami z zaburzeniami psychicznymi. Należy zaznaczyć, że jest to problem rzadko poruszany na gruncie pedagogiki i dlatego wskazówki do pracy ze wspomnianą grupą dzieci są szczególnie cenne dla pedagogów praktyków. Następny rozdział, opracowany przez Ewę Dyduch, obejmuje zagadnienia aktywizacji uczniów z niepełnosprawnością intelektualną na lekcjach wychowania fizycznego. Jest to istotne zagadnienie, gdyż motoryka obok myślenia i mowy (tzw. 3 x M) stanowi szczególny obszar deficytu i zagrożenia rozwoju wspomnianej grupy uczniów. Kolejny rozdział książki, autorstwa Adama Mikruta, dotyczy złożonych problemów oceniania osiągnięć szkolnych uczniów z niepełnosprawnością. To niezwykle istotne zagadnienie zostało zaprezentowane zarówno w perspektywie teoretycznej, jak i w świetle przepisów prawa oświatowego. Książkę zamyka kolejny już rozdział w opracowaniu Janiny Wyczesany, który obejmuje problemy rehabilitacji uczniów z niepełnosprawnością intelektualną poprzez przygotowanie do pracy. Autorka omawia możliwości rehabilitacji wspomnianej grupy osób poprzez pracę, w tym również w ujęciu trendów światowych, takich jak program The Gateway Award zainicjowany w Wielkiej Brytanii.