Skrytość piękna : idealizm i problem tożsamości w sztukach wizualnych na przełomie XX i XXI wieku

Abstract

Podstawowym zadaniem książki jest próba odpowiedzi na pytanie o możliwość odsłaniania idei piękna i absolutnego Jedna przez sztukę współczesną i jej dotąd istniejące oraz nowe media, rodzaje, gatunki czy typy dzieł. Po przedstawieniu tradycji idealistycznej, w tym koncepcji idealnego piękna i organicznego dzieła sztuki oraz syntezy sztuk, omówione zostają próby zakwestionowania idealistycznego widzenia sztuki i dzieła sztuki na przykład przez koncepcje montażu, intermedialnej fuzji, transgresywnego instalowania, brikolażu, hybrydyczności czy postmedialności, ze wskazaniem na pojawiające się refleksje o różnorako pojmowanych: „końcu sztuki”, „utracie dzieła” czy „utracie obrazu”. Podkreślony zostaje proces koncentrowania się artystów i teoretyków na projektowaniu i na doświadczeniu odbiorcy, ale i stałe dostrzeganie poetyckości artystycznych działań w różnych kontekstach. W części analitycznej współczesna kondycja korzystania z klasycznych wzorów zinterpretowana zostaje na przykładzie dzieł między innymi: Davida Ligare, Petera Holla, Bernharda Prinza, Billa Violi czy Marcina Libera jako wciąż motywowana pragnieniem odsłaniania piękna w sztuce i dowodząca trwania „klasyczności” rozumianej w kontekście myśli Edwarda Tylora i Hansa-Georga Gadamera. Mimo wrażenia stłumienia klasycznych wzorców przez nowe media oraz wymykania się klasycznie rozumianego piękna, które w istocie prowadzą jednak do połączenia estetycznego doświadczenia z filozoficznym namysłem, co opisywane jest jako „koniec sztuki” w rozumieniu Hegla i rozwijającego jego tradycję Arthura C. Danto. Trudna sytuacja grafiki w czasach rewolucji cyfrowej opisana jest na podstawie dyskusji z tezami Christiane Paul oraz analiz prac artystów uczestniczących w projekcie Od grafiki warsztatowej do mediów cyfrowych jako odsłanianie nowych jedności na różne sposoby, wbrew tezom o postmedialnym rozpływaniu się granic. Zmiany w definiowaniu i klasyfikowaniu, które sprowadzać mogą sztukę do projektowania przestrzeni doświadczenia, opisane zostają jako korzystający z grafiki nowy rodzaj sztuki, wciąż wyznaczanej pięknem dzięki dostrzeganym poetyckim operacjom. Instalacja dyskutowana jest nie tylko jako rezultat transgresyjnych przemian oraz „pasożytowania” na tym, co dane (także jako sztuka), ale i jako przyczyna oraz materia kolejnych zmian, skutkujących pojawianiem się nowych całości. Wnioski takie pojawiają się dzięki analizom prac między innymi Marka Mandersa, Cerith Wyna Evansa, Olafura Eliassona oraz w dyskusji z koncepcjami Grzegorza Sztabińskiego oraz Grahama Coulter-Smitha i Nicolasa Bourriauda. Projektowanie doświadczenia jako rodzaj sztuki wzbogacone zostaje o wskazanie gatunku: poematu doznaniowego. Rozważanie roli gry i relacyjności w sztuce instalacji prowadzi do refleksji o wyłanianiu się sztuki społecznej opisanej na przykładach instalacji wideo Yang Fudonga i Artura Żmijewskiego. Jednocześnie analizy prowadzą do wniosku o przełamywaniu właściwego sztuce instalacji „pasożytowania” tęsknotą za symbiotycznością i modyfikowaną organicznością, co szczególnie odsłaniają prace związane z pytaniem o tożsamość. Wreszcie analizy spotów reklamowych Wong Kar-wai oraz firmy Wieden & Kennedy, zestawione z krytycznym „zakłócaniem kultury” i kontekstem refleksji Waltera Benjamina o twórcy jako wytwórcy, pozwalają potraktować reklamę jako możliwego Innego, pozwalającego odróżniać się sztuce dzięki jej poetyckości prowadzącej ku metafizyczności. Właśnie rozważanie relacji z poziomem metafizycznych idei powoduje namysł nad współczesnym kształtem tradycyjnego napięcia pomiędzy sztuką a filozofią, ilustrowanego przez tezy o końcu sztuki, być może wciąż jednak rozwiązywanego z udziałem poezji. Jej obecność sprawia, że przeanalizowane artystyczne eksperymenty wciąż odsłaniają metafizyczne piękno i idealne Jedno, nawet jeśli czynią to w sposób przekorny lub nawet przewrotny. Wyróżniają się nowe dziedziny i gatunki sztuki, którą wciąż wyznacza zadanie odsłaniania piękna. Choć nie zawsze oznacza to współcześnie bezpośredni kontakt, ale często trudne odkrywanie tego, co skrywane w montażu i instalowaniu, alegoryczności, subwersji i antytetycznej inwersji, zeugmie i hipostazowaniu oraz różnych formach metafor i paradoksów powodujących intensywne doświadczenia. Jednak nawet pozór utraty dzieła na rzecz doświadczenia okazuje się ostatecznie ujawnianiem różnych aspektów poetyckiego jednania w całość. Właśnie poezja wiążąca w syntezę na poziomie metafizycznym najlepiej odsłania realizację tęsknoty za sensem, ideą, pięknem i Jednem. Właśnie poetyckie odsłanianie z różnych perspektyw tego, co skrywane, stanowi o tożsamości sztuki współczesnej.