W służbie społeczeństwa czy władzy? : upowszechnianie wyników sondaży opinii publicznej a koncepcje dyskursu politycznego

Abstract

Celami niniejszej pracy są przedstawienie analizy sposobów prezentacji wyników sondaży opinii publicznej przez wiodące dzienniki opiniotwórcze z czasu przedwyborczych kampanii prezydenckich i parlamentarnych z lat 1995–2010 oraz próba odpowiedzi na pytanie: czy media (tutaj prasa), uzurpując sobie pozycję „czwartej władzy”, próbują manipulować polskim społeczeństwem i stają się zręcznym twórcą medialnej pseudorzeczywistości, zamiast służyć wiarygodną informacją przeciętnemu ich użytkownikowi. Dlatego na wstępie przytoczę kilka teorii przybliżających pole relacji między mediami, polityką a współczesnym zmedializowanym społeczeństwem. Chciałam jednak podkreślić w tym miejscu, że moja książka nie jest pozycją o sondażach opinii publicznej, a tym bardziej pracą metodologiczną. Moim celem jest bowiem zajęcie się sferą przedstawiania wyników sondaży, czyli tak naprawdę będzie mnie interesować: perswazyjność (o ile taka będzie występować) komunikatów prezentujących wyniki sondaży, czyli tych wykorzystywanych w politycznym (publicznym) dyskursie z udziałem dziennikarzy/mediów – dyskursie traktowanym jako element kształtowania współczesnej kultury politycznej w Polsce. W tym celu w pierwszej części – teoretycznej – przybliżam czytelnikowi koncepcje traktujące o powstawaniu społeczeństwa medialnego, w którym to głównie media narzucają odbiorcom obraz świata oraz podają gotowe sposoby rozumienia procesów w nim zachodzących. Współcześni aktorzy społeczni, właśnie poprzez środki masowego przekazu, jednocześnie przyswajają i wyjaśniają rzeczywistość społeczną, mniemając, że uzyskują z nich rzetelne i wiarygodne informacje. Jednak ta tzw. czwarta władza nie do końca pełni rolę służebną wobec społeczeństwa, często bowiem wykorzystuje posiadane informacje w celach perswazyjnych i manipulacyjnych, zamiast traktować je jako ważny składnik dyskursu politycznego, postulowanego m.in. przez Jürgena Habermasa czy Marka Czyżewskiego. Ponadto wyjaśniam genezę terminu „opinia publiczna”, opisuję jej cechy i funkcje we współczesnym społeczeństwie oraz zwracam uwagę na możliwości manipulowania wynikami sondaży w prasie w celu wpływania na sposoby myślenia, czy wręcz decyzje zarówno jednostek, jak i całych grup społecznych. Baza empiryczna jest wykładnią drugiej części pracy, w której analizuję sposoby wykorzystania przez prasę opiniotwórczą („Gazeta Wyborcza”, „Rzeczpospolita”, „Trybuna” i „Życie”) sondaży przedwyborczych (trzech ośrodków badawczych: OBOP, CBOS i PBS) – w latach 1995–2010 w odniesieniu do wyborów prezydenckich i parlamentarnych z tego okresu. Korzystam przy tym z dróg przetartych przez wielkich metodologów: Bernarda Berelsona, George’a Gerbnera, Zygmunta Gostkowskiego i Antoniego Sułka, wykorzystując analizę zawartości i analizę treści do badania ukrytych przekazów w artykułach przytaczających wyniki sondaży opinii publicznej. W końcowej partii książki odnoszę się do dwóch przykładów: rządów Jerzego Buzka i Leszka Millera, starając się dowieść, że to głównie doniesienia medialne wykorzystujące wyniki sondaży dotyczących oceny pracy obu rządów (często robione wręcz na zlecenie analizowanych gazet) przyczyniły się do przetrwania i upadku tych rządów, a jednocześnie, że sprawcza moc mediów w dzisiejszym zmedializowanym świecie może być ogromna i często decydująca. Całość zamyka podsumowanie wraz z wnioskami z przeprowadzonej analizy i próba usytuowania ich w proponowanym paradygmacie teoretyczno-metodologicznym.