Problemy i konteksty wychowania dzieci z uszkodzonym słuchem w przekazach ich słyszących matek

Abstract

Celem prezentowanych w niniejszej pracy treści oraz wyników badań własnych nie jest jedynie odtworzenie opisów i wyartykułowanych oraz wyłaniających się znaczeń. Przedstawiona próba uchwycenia i odsłonięcia pewnych fenomenów, które dotyczą świata życia dziecka z uszkodzonym słuchem nie zakłada tworzenia kolejnych „faktów” dla samej ich faktografii, dla ciekawości, a już na pewno nie dla podejrzanego epatowania niektórymi. W istocie bowiem zmierza do wytropienia dobra, ale też wszystkiego, co, choć obnażać może „słabe punkty ogniwa”, dzięki wiedzy o nich pozwoli pedagogom przekształcać je w silne. Warto się zastanowić, a potem podjąć wyzwanie, które, parafrazując nieco słowa Romana Ossowskiego (1999), uczyni wychowanie (rehabilitację ) dziecka z uszkodzonym słuchem drogą zmiany losu rzeczywistego w sytuację z nadzieją. Część teoretyczna (I) składa się z trzech rozdziałów, w których najpierw skoncentrowałam się na określeniu rozumienia podstawowych kategorii pojęciowych stosowanych w pracy, a mianowicie uzasadniłam stosowanie w całym tekście terminu dziecko z uszkodzonym słuchem, określiłam znaczenie pojęcia problemy wychowania oraz kategorii rozwój, a także wyjaśniłam zakresy znaczeniowe kontekstu i kontekstów wychowania. Następnie, z uwzględnieniem kontekstu historyczno-kulturowego dokonałam oceny miejsca dziecka w ogóle oraz tego z uszkodzonym słuchem w świecie, jego rzeczywistego obrazu, podobnie jak dzieciństwa i adolescencji, rysujących się na tle zjawisk współczesnego świata i zainteresowań naukowych ich wymiarami. Ostatni rozdział tej części poświęcono zagadnieniom dotyczącym kontekstu społecznego życia dziecka z uszkodzonym słuchem. Ukazałam rodzinne, szkolne i kulturowe tło w aspekcie ekologiczno-systemowym, w nawiązaniu do koncepcji Urie Bronfenbrennera (za: Brzezińska 2000) oraz procesualnego modelu wychowania rodzicielskiego Jay Belskyego (za: Pilecka 2002) w celu zwrócenia uwagi na główne konteksty, w jakich dziecko się rozwija, ale najwięcej uwagi poświęciłam systemowi rodzinnemu i interakcjom/transakcjom wychowawczym. Należy w tym miejscu jednak dodać, iż brakuje wystarczająco bogatej literatury naukowej poruszającej kwestie dotyczące rozwoju i wychowania dziecka z uszkodzonym słuchem po zakończeniu przez nie etapu wczesnej rehabilitacji. Kolejna część opracowania (II) dotyczy omówienia podstaw metodologicznych badań własnych. Składa się z dwóch rozdziałów. Przyjęcie strategii jakościowej poszerzonej o badania typu mix wyznaczyło kierunek działań podjętych dla zdobycia materiału empirycznego oraz prowadzonej analizy. Zastosowane wywiady narracyjne tematyczne oraz techniki sondażowe, fenomenografia i hermeneutyczny opis, poszukiwanie wspólnych charakterystyk dzieci, ich matek, wyłonienie omawianych przez nie problemów oraz kontekstu życia dzieci to przyjęte zabiegi zmierzające do ukazania uogólnionego obrazu obszaru dociekań wyznaczonego przez pytania badawcze. Chodziło o rozpoznanie struktury i treści narracji matek oraz znaczenia nadawanego przedstawianym przez nie problemom wychowania dzieci z uszkodzonym słuchem. Dobór kobiet do badań wiązał się przede wszystkim z uzyskaniem ich zgody na uczestnictwo, uwzględniał wychowywanie przez nie własnego dziecka z uszkodzonym słuchem, uczącego się w szkole specjalnej lub integracyjnej, lub też ogólnodostępnej. Uzyskanie informacji na temat kontekstu odnoszącego się do właściwości wybranych zasobów każdej z matek, ich dziecka z uszkodzonym słuchem, innych posiadanych przez nie dzieci, interakcji/transakcji wychowawczej, systemu rodzinnego oraz szkolnego pozwoliło na pełniejsze zrozumienie omawianych przez kobiety zagadnień oraz uwarunkowań/źródeł ich powstawania. W ten sposobów odsłoniły się ważne obszary oddziaływań czy interwencji pedagogicznej. Część analityczna (III) składa się z siedmiu rozdziałów. Ukazałam w nich kolejno, zgodnie z odsłoniętymi za pomocą analizy wywiadów tematami i wątkami, przestrzeń wynikową określającą treściową i znaczeniową zawartość zebranych opowieści słyszących matek na temat problemów wychowania dziecka z uszkodzonym słuchem. Dokonałam porównań niekiedy odmiennych stanowisk kobiet, a dotyczących omawianych przez nie zagadnień. Z perspektywy narratorek ukazałam różne cechy dzieci i różne konteksty, w jakich się rozwijają. Poszerzyłam je także o dane, które pochodzą z wypełnionych przez matki ankiet i skal w celu uchwycenia wielu wymiarów badanych fenomenów. Jest to celowy zabieg, dla zrozumienia i wyjaśnienia sygnalizowanych przez kobiety kwestii oraz w poszukiwaniu, o czym już wspomniano, najbardziej korzystnych dla rozwoju i wychowania dziecka warunków. Wreszcie, przedstawiłam ich uogólniony obraz, otrzymany za pomocą redukcji i indukcji danych empirycznych. Z pełną świadomością, iż odkryta wiedza nie ma cech trwałych (a dla dzieci z uszkodzonym słuchem, rzeczywistych podmiotów badań, to nawet lepiej), odsłaniam ją taką, jaką ujrzałam w niepełnym świetle.