Rosyjska poezja rockowa

Abstract

Rosyjski rock stanowi obecnie w Rosji fenomen w sensie historycznym, kulturowym, socjologicznym, filozoficznym i literackim. Gatunek ten stał się dla badaczy tematem fascynującym, chociaż niełatwym. Pierwsza połowa lat dziewięćdziesiątych XX wieku była zamknięciem epoki prawdziwego rozwoju rocka. Kilka lat później kultura rockowa stała się przedmiotem zainteresowań naukowych. Jak wiadomo, sprzymierzeńcem badacza jest zawsze odpowiednio długa perspektywa czasowa, dystans, który pozwoli rzetelnie ocenić wpływ danego zjawiska na rzeczywistość. Na przykładzie analiz literaturoznawczych można stwierdzić, iż rola „rockowych” prekursorów była nie do przecenienia. Pierwsze artykuły i prace na temat tekstów rockowych stały się w Rosji bodźcem do powstania szeregu interesujących odniesień. Naturalnie można powiedzieć, iż zagadnienie rosyjskiej poezji rockowej zostało zbadane w stopniu niewystarczającym do wyciągnięcia wniosków ostatecznych. Będzie to prawdą, lecz ponad dziesięcioletni okres badań zaowocował bardzo dobrymi rezultatami. Wysoka wartość artystyczna słowa rockowego oraz rosnąca liczba publikacji na temat rocka sprawiły, że sztuka ta przyciąga coraz większą uwagę literaturoznawców rosyjskich. Dzieje się tak tym bardziej, iż w ciągu ostatnich czterdziestu lat proza rosyjska zdecydowanie dominowała nad poezją. Wydawnictwa są obecnie coraz bardziej zainteresowane drukowaniem nie tylko materiałów historyczno-kulturowych, lecz również tekstów literackich. Proces ten na większą skalę rozpoczął się pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku. Niepodważalne znaczenie mają w tym przypadku antologie. Badacz z Tweru, Jurij Domański, wspominając pierwsze zbiory z początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku (wydana w Moskwie w 1991 roku Alternatywa: Próba antologii poezji rockowej/Альтернатива: Опыт антологии рок-поэзии oraz wydane w Sankt-Petersburgu w 1992 foku Słowo rocka/Слово рока) pisze, iż miały one wiele wad, lecz również bezcenną zaletę - uświadamiały istnienie takiej dziedziny kultury, jak rosyjski rock. Obecnie wśród antologii główną rolę odgrywa wydawana w latach 2004-2007 dziesięciotomowa pozycja Poeci rosyjskiego rocka (Поэты русского рока). Do ważnego typu publikacji zaliczają się pozycje poświęcone życiu i twórczości danego poety rockowego (lub przedstawiające wyłącznie dorobek poetycki), np. wydane w Moskwie w 2001 roku wiersze i wspomnienia o Wiktorze Coju, zatytułowane Gwiazda o imieniu Słońce (Звезда по имени Солнце). Niemniej istotne są opracowania traktujące gatunek w aspekcie historyczno-kulturowym, czego przykładem jest pozycja z 1991 roku autorstwa Artioma Troickiego Rock w Związku: lata 60-te, 70-te, 80-te... (Рок в Союзе: 60-е, 70-е, 80-е...). Wzrost zainteresowania naukowców rosyjskim rockiem jest zatem wprost proporcjonalny do rozwoju rynku publikacji. Warto jednak podkreślić, iż pierwsza doktorska rozprawa literaturoznawcza została napisana w Rosji na długo przed „rockowym” boomem wydawniczym - Tatiana Łogaczowa obroniła w 1997 roku pracę zatytułowaną Rosyjska poezja rockowa lat 1970-1990 w kontekście socjokulturowym (Русская рок-поэзия 1970-х-1990-х гг. в социокультурном контексте). XXI wiek zaowocował о wiele obfitszym dorobkiem naukowym, w dużej mierze dzięki działalności Katedry Teorii Literatury Uniwersytetu Państwowego w Twerze, który w 1998 roku zainicjował organizację konferencji i druk artykułów naukowych o rosyjskiej poezji rockowej. Do tej pory ukazało się dwanaście zbiorów (cztery ostatnie wydane wspólnie z Uralskim Państwowym Uniwersytetem Pedagogicznym w Jekaterynburgu) zatytułowanych Rosyjska poezja rockowa: tekst i kontekst (Русская рок-поэзия: текст и контекст), zawierających analizy i zróżnicowane podejście do tematu. Na wyróżnienie zasługują bez wątpienia badacze „weterani”, którzy publikują swoje przemyślenia w każdym kolejnym zbiorze Rosyjskiej poezji rockowej: Jurij Domański, Stanisław Swiridow, Olga Nikitina. Regularnie pojawiały się także artykuły Jekatieriny Kozickiej, Nadieżdy Nieżdanowej, Daniły Dawydowa, Tatjany Iwlewej, Dienisa Stupnikowa, Olega Gorbaczowa, Olgi Markiełowej czy Evelyn Radke z Niemiec. W polskim środowisku rusycystycznym rosyjska poezja rockowa jest mało znana. W twerskich zbiorach naukowych pojawiły się publikacje trójki Polaków (Jakub Sadowski, Jacek Pawlak, Dariusz Gancarz). Na szczególną uwagę zasługuje Jakub Sadowski, którego artykuły cyklicznie pojawiają się w kolejnych wydaniach Rosyjskiej poezji rockowej, począwszy od części czwartej do jedenastej (w jedenastej wspólnie z E. Przybył-Sadowską). Ten znawca i miłośnik rosyjskiego rocka jest jednocześnie autorem jednej z analiz zamieszczonych w zbiorku Bardowie. W książce zostanie zaprezentowane stanowisko traktujące tekst rockowy jako sztukę słowa. Jednym z celów refleksji historyczno-literackiej będzie wykazanie faktu nierozerwalności myśli z panującą w Związku Radzieckim, a później w Rosji, sytuacją społeczno-polityczną. Poezja rockowa ostatniego niemal czterdziestolecia była doskonałym zwierciadłem kondycji moralnej młodego pokolenia w Rosji. Często krzywym, odwróconym, niekiedy popękanym. Takim, jak czasy, na które przypadł jej rozkwit. Warto poznać ten głos, chociażby dlatego, że stanowi on cząstkę prawdy o imperium radzieckim i o współczesnej Rosji.