Kompetencje leksykalne uczniów w młodszym wieku szkolnym w Polsce i na Litwie (studium statystyczno-kognitywne)

Abstract

Monografia składa się z czterech rozdziałów. W rozdziale pierwszym próbuję przedstawić genezę oraz definicje takich pojęć kluczowych, jak język, kultura. Przedstawiam w nim również poglądy polskich, rosyjskich i litewskich badaczy językowego obrazu świata. Rozdział drugi poświęcony jest prezentacji metodologicznych podstaw podjętych przeze mnie badań. Ukazuję w nim problematykę pracy, cele oraz wykorzystane metody badawcze (między innymi statystyczne i analizy semantycznej tekstów). W rozdziale trzecim dokonuję charakterystyki ilościowej słownictwa tekstów mówionych i pisanych uczniów szkół wileńskich i krakowskich. Przedstawiam w nim rozkład statystyczny wszystkich części mowy w słowniku i tekście. Omawiam także bogactwo słownikowe tekstów, czyli udział wyrazów o niskiej frekwencji (hapaks legomena, dis legomena i tris legomena). Udowodniono bowiem, że im więcej tego słownictwa, tym tekst jest bogatszy i bardziej oryginalny. Wnioski na ten temat formułuję po ustaleniu wskaźników. Uwzględniam również słownictwo najczęstsze, częste i rzadkie. Prezentuję listę najczęstszych wyrazów w tekstach mówionych i pisanych dzieci wileńskich i krakowskich. Otrzymane wyniki porównuję między sobą oraz z innymi obliczeniami dla języka mówionego i pisanego dzieci w tym samym wieku. W rozdziale czwartym, najobszerniejszym, prezentuję najbardziej typowe wyrazy tematyczne i kluczowe, autosemantyczne (rzeczowniki, przymiotniki, czasowniki, przysłówki) oraz gramatyczne (zaimki, przyimki, spójniki, partykuły, liczebniki), wyekscerpowane z tekstów mówionych i pisanych obu grup badawczych. Dokonuję tu również analizy semantycznej tych wyrazów na tle szerokiego kontekstu ilustrującego sposób ich użycia w czynnym języku mówionym i pisanym dziewięciolatków z Wilna i Krakowa. Książkę zamykają uwagi końcowe, łączące metodologię statystyczną (obliczenia ukazujące wzajemne stosunki między słownikiem a tekstem określonej długości) z psycholingwistyką (stan słownika dzieci) i socjolingwistyką (wpływ uwarunkowania środowiskowego na rozwój słownictwa). Źródłowym i bibliograficznym dopełnieniem monografii są Bibliografia oraz Aneks.