Dickens w Polsce. Pierwsze stulecie

Abstract

Celem pracy jest przedstawienie, w jaki sposób Charles Dickens był w Polsce czytany i recypowany. Zagadnienie recepcji pisarza obcego (czy szerzej – literatury obcej) w kulturze narodowej wpisuje się w szerokie pole komparatystyki. Dowodzą tego ustalenia zarówno teoretyczne (m.in. Hansa Roberta Jaussa, Roberta C. Holuba, Susan Bassnett), jak i praktyczne (np. studia Zofii Sinko, Marty Skwary, Mirosławy Ziai-Buchholtz, Marcina Cieńskiego, Sylwii Kucharuk). Kwestia ta wiąże się także z często poruszaną problematyką odbioru i odbiorcy. Elementem recepcji społecznej mogą być również wypowiedzi pozaliterackie, glosy czytelnicze, jak np. dopisek ołówkiem w pracy Mariana Szyjkowskiego Ossyan w Polsce. Lektura pracy pozwala zauważyć elementy wspólne europejskim odczytaniom Dickensa: recepcja była różnorodna, mocno uzależniona od warunków politycznych i historycznych, od mód estetycznych, od jakości, ilości i dostępności tłumaczeń (często tworzonych z przekładów francuskich na inne języki narodowe); niektóre kraje, jak Hiszpania, mają przekłady na języki dialektów (baskijski, kataloński i galijski). W badaniach tych podkreśla się i uzasadnia podobieństwo Dickensa do niektórych cenionych w danym kraju pisarzy (np. Tołstoja i Dostojewskiego w Rosji, hiszpańskiego prozaika Galdósa czy włoskiego pisarza Edmunda de Amicisa) oraz wpływ krytyki literackiej na rozwój recepcji autora Pustkowia w poszczególnych krajach. Porównawcze zestawienie dat publikacji pierwszych przekładów Dickensa na inne języki dowodzi dość wczesnego początku obecności pisarza w Polsce; pojawiły się one przed pierwszymi tłumaczeniami portugalskimi, hiszpańskimi czy greckimi, a mniej więcej w tym samym czasie, co pierwsze przekłady czeskie, rosyjskie i włoskie. Metodologia badania recepcji w poszczególnych krajach opierała się przede wszystkim na chronologii i liczbie przekładów oraz towarzyszących im pracach krytycznoliterackich. Swoiste cechy rozwoju literatur narodowych powodowały, że obserwowanie recepcji Dickensa w każdym z tych kręgów akcentowało nieco inne obszary zagadnień, przez co komparatystyczna analiza narodowych dziejów recepcji Dickensa jest wyjątkowo skomplikowana. W każdym rozdziale niniejszej pracy utrzymano zasadę chronologicznego uporządkowania materiału, dzięki czemu obserwacje czynione na źródłach literackich, krytycznoliterackich, publicystycznych i prasowych uwydatniają wewnętrzne podobieństwa oraz pozwalają zaobserwować falowanie, tj. przypływy i odpływy problemów rozłożonych w czasie. Mimo zebrania ogromnego materiału dokumentacyjnego, który tylko częściowo można było zacytować, dzieje polskiej recepcji Dickensa w pierwszym jej stuleciu nie zostały wyczerpane. Do wyjątkowo ważnych zagadnień należy problem tzw. serii przekładowych. Częściowo opisałam to w studiach szczegółowych, ale rozmiar zadania badawczego to kwestia osobnej monografii.