Endecja na uchodźstwie. Myśl polityczna Stronnictwa Narodowego w latach 1945-1990

Abstract

Celem badawczym niniejszej pracy jest analiza czynników kształtujących styl myślenia politycznego emigracyjnych narodowców – członków SN, publicystów „Myśli Polskiej” – grupy ideowej reprezentującej pierwsze pokolenie Polski Odrodzonej. Z racji miejsca zajmowanego w historii najnowszej pokolenie to można określić mianem „pokolenia walki”, motyw walki znamionował bowiem najważniejsze etapy jego drogi życiowej. Widać go już w latach szkolnych w batalii o przywrócenie narodowego charakteru szkolnictwa, potem w czasie studiów i na froncie wojny z bolszewikami, następnie na frontach II wojny światowej, a w końcu na uchodźstwie w warunkach zimnowojennej rywalizacji i na linii walki z reżimem warszawskim. Niezależnie od doświadczenia walki czynnikiem kształtującym charakter ideowy narodowców było odczuwanie obowiązku wdzięczności wobec minionych pokoleń za odziedziczony w spadku dorobek myśli społecznej i politycznej, który stał się kamieniem węgielnym w budowaniu tożsamości ideowej. Zadaniem pokolenia emigracyjnych narodowców było ubogacenie tego dorobku własną myślą, aby w unowocześnionej postaci przekazać go następnym pokoleniom. Ograniczały to jednak warunki emigracji: narodowcy, oderwani od życia krajowego, utracili kontakt z pokoleniem „budowniczych Polski Ludowej”; nie byli też przygotowani do przekazania własnego dorobku pokoleniu Solidarności. Zrezygnowali z pracy ideowo-programowej, bo nie to było celem ich działania. Zadaniem emigracyjnej społeczności narodowców była petryfikacja historycznego kształtu myśli politycznej, nie podjęli więc próby jej uwspółcześnienia pod kątem wyzwań rozwoju cywilizacyjnego; nie poddali weryfikacji jej sfery etycznej w konfrontacji z ideami wolnościowymi i hasłami masowych ruchów społecznych, które od lat 60. kształtowały charakter życia społecznego państw zachodnich. Narodowcy stali na stanowisku, że historyczne zasady dotyczące organizacji życia społecznego, sprawdzone w warunkach Odrodzonej Polski, nie straciły aktualności, mają ponadczasowy charakter i nie poddają się wahaniom czy koniunkturalnym postulatom adaptacji do nowych warunków. W historii narodowej odnajdywali sprawdzony punkt oparcia dla współczesnej, emigracyjnej działalności motywowanej ideą odzyskania „pełnej suwerenności” i uwolnienia narodu spod presji ideologicznej, „sowieckiego jarzma niewoli”. Upatrując analogii między stanem niewoli narodowej okresu zaborów a skrępowaniem wolności i życia społecznego powojennej Polski – „niewoli sowieckiej” – bezkrytycznie przenosili do współczesnych warunków rozwiązania z odległej przeszłości.