Kultura literacka i artystyczna na łamach "Przekroju" Mariana Eilego. Twórcy i analiza zawartości magazynu z lat 1945-1948. T. 1

Abstract

Niniejsza monografia odnosi się do najbardziej znamiennego fragmentu dziejów tygodnika "Przekrój": okresu redagowania przez twórcę, pomysłodawcę i najwybitniejszego w jego historii redaktora naczelnego Mariana Eilego. Jednym z nadrzędnych celów badań było ukazanie znaczenia pisma pełniącego funkcję swoistego „salonu literackiego” nie tylko w skali krakowskiej, ale również promieniującego na cały kraj, a także jego wpływu na kształtowanie się oblicza polskiego dziennikarstwa 2. Jak podkreślał Walery Pisarek, magazyn ten wysoko oceniano w środowisku dziennikarskim i wydawniczym, gdzie „przekrojowa” szkoła redagowania przez wiele lat uchodziła za wzór elegancji 3. Przyjęto również hipotezę, że „Przekrój” był tygodnikiem kulturotwórczym, socjalizacyjnym i integracyjnym o dużej sile oddziaływania. „Europeizował” czytelników, popularyzował literaturę i sztukę, dobre obyczaje i postawę liberalną. Jednocześnie, jak pokazywała Antonina Kłoskowska na przykładzie „przekrojowego” oswajania Picassa, w tygodniku widoczne było zjawisko „wedetyzacji”, czyli „poklepywania po ramieniu wybitnych twórców”, a więc strategia typowa dla homogenizacji kultury 4. Badania autorki niniejszej książki zmierzały również do ustalenia, jakie były metody popularyzacji literatury, w jaki sposób, w jakim stopniu i jak często pismo informowało o nowościach wydawniczych, zagadnieniach historycznoliterackich, problemach bieżącego życia literackiego, kulturalnego i obyczajowego. Książka składa się z dwóch tomów, w których zawarto łącznie siedem rozdziałów. W ich konstruowaniu przyjęto cezurę czasową, a materiał został przedstawiony w układzie chronologicznym. Tom pierwszy dotyczy genezy „Przekroju” i jego rozwoju w latach 1945–1948, w tomie drugim omówiono wyniki analizy prasoznawczej tygodnika za lata 1949–1969. Całość została podzielona na trzy etapy: okres pomiędzy zjazdem szczecińskim a przełomem październikowym (1949– 1956), czasy „małej stabilizacji” (1957–marzec 1968) oraz schyłek epoki Mariana Eilego (marzec 1968–1969). W pracy wykorzystano kilka metod badawczych. Przy tworzeniu pierwszego rozdziału, omawiającego pojęcie magazynu, zastosowano metodę opisową z wykorzystaniem literatury przedmiotu. Pomocna również okazała się metoda porównawcza przy umiejscawianiu „Przekroju” na tle innych magazynów kulturalno-literackich.