Obywatel w społeczeństwie sieci. Warunki i narzędzia społecznej partycypacji w ponowoczesnym świecie

Abstract

Przedmiotem monografii są zagadnienia dotyczące roli, pozycji i koncepcji obywatela w ponowoczesnym świecie oraz kontekst i warunki, w jakich współcześnie mamy do czynienia ze zjawiskiem społecznej partycypacji. Punktem wyjścia dla tego typu aktywności uczynione zostało zjawisko zmiany społecznej, która to tworzy swoistą ramę funkcjonowania jednostki w społeczeństwie. Ze względu na sposób ujęcia tematu zasadny stał się podział niniejszego opracowania na pięć rozdziałów. Pierwszy z nich ma charakter wprowadzający, znalazły się w nim rozważania na temat zmiany społecznej jako punktu wyjścia dla charakterystyki społeczeństwa globalnego okresu ponowoczesności. Szersze omówienie zjawiska zmiany wydaje się uzasadnione, gdyż w odniesieniu do samego jej pojęcia spotkać się można z wielością interpretacji. Nie bez znaczenia jest tutaj również impuls zmiany, jakim stać się może na przykład przejmowanie i adaptowanie wzorów kulturowych w drodze dyfuzji. Kluczową zatem w tym względzie rolę przypisać należałoby sieciom społecznym, w obrębie których następuje proces komunikacji, niezbędny dla wymiany kulturowych zasobów. W tym rozdziale omówiony został również charakter zmiany społecznej, którą, zgodnie z założeniami ewolucjonistów, traktować należy jako zjawisko spontaniczne, wymykające się społecznej kontroli. Z drugiej jednak strony krytyka, jakiej stanowisko to zostało poddane, jednoznacznie wskazuje na rolę oddziaływań inicjowanych przez grupy społeczne czy nawet jednostki, które korzystając z określonych zabiegów socjotechnicznych w mniejszym lub większym stopniu kształtują przebieg procesów społecznych. W rozważaniach na temat zmiany społecznej nie sposób pominąć obserwowanych współcześnie tendencji. Ponowoczesnej wizji społeczeństwa globalnego poświęcony został rozdział drugi. Szczególna uwaga skupiona więc została na procesach globalizacyjnych, na przełomie XX i XXI stulecia przybierających wyjątkowo intensywny i kompleksowy charakter. Obserwujemy je we wszystkich niemal dziedzinach życia społecznego, począwszy od gospodarki, poprzez kulturę, a na przestępczości zorganizowanej skończywszy. Ważny obszar stanowi także polityczny dyskurs globalizacji, w obrębie którego podejmowane są zagadnienia związane z równowagą istniejącego systemu, tudzież niebezpieczeństwem jego destabilizacji. Nie mniejsze znaczenie mają również: nowy ład informacyjny, nowe media, elektroniczna demokracja czy konstrukcja globalnego obywatelstwa, które determinują wszelkiego rodzaju aktywność polityczną w warunkach ponowoczesności. Przedmiotem trzeciego rozdziału uczynione zostało zagadnienie zasobów w sieciach społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem informacji, co z kolei dało asumpt dla dokonania rozróżnienia pomiędzy kategorią społeczeństwa sieciowego oraz społeczeństwa informacyjnego. W rozdziale czwartym natomiast znalazła się refleksja na temat interakcji oraz więzi społecznej, z jaką mamy do czynienia w obrębie sieci, analizie poddana została również sieciowa teoria kapitału społecznego. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, iż typ i charakter społecznych powiązań, w obrębie których funkcjonuje jednostka, przesądzać może o tym, jak będzie ona postrzegana przez otoczenie, a kapitał w postaci rozbudowanej sieci relacji, obok wsparcia emocjonalnego, zapewnić jej może dodatkowe możliwości realizacji celów, w tym także stanowić istotny czynnik wywierania wpływu. W rozdziale tym omówiona też została koncepcja luk strukturalnych oraz rola, jaka w procesie rozprzestrzeniania się określonych trendów przypada liderom opinii. Rozdział piąty podejmuje problematykę uczestnictwa obywatelskiego i politycznego w społeczeństwie sieciowym. Punkt wyjścia stanowi omówienie tradycyjnych form uczestnictwa oraz wpływ, jaki na nie wywierają procesy globalizacyjne. Nacisk położony został na znaczącą modyfikację roli państwa narodowego w obliczu tendencji globalizacyjnych i pewne osłabienie kreowanych dotychczas przez nie podstaw dla demokratycznego uczestnictwa obywateli. Dodatkowo, charakterystyczne dla struktury sieciowej heterogenizacja i pluralizm wydają się tworzyć przestrzeń dla kształtowania się zróżnicowanych form uczestnictwa politycznego, utożsamianego przecież z wywieraniem przez obywateli wpływu na decyzje rządzących. Obok decydentów politycznych i ekonomicznych, na globalną scenę polityczną wkraczają obywatele i dzięki dostępnym im instrumentom zyskują w pewnych obszarach pozycję podmiotów sterujących, zdolnych do efektywnego formowania przestrzeni publicznej wokół siebie. Egzemplifikacją tego rodzaju tendencji są niewątpliwie nowe obszary obywatelskiego zaangażowania, kształtujące się po części dzięki możliwościom, jakie stwarza korzystanie z instrumentów technologicznych.