Osoby niepełnosprawne w drodze do aktywności zawodowej

Abstract

Dorosłe życie dla każdego człowieka stanowi wyzwanie. Być dorosłym oznacza „zdobyć mądrość i umiejętności, pozwalające nam otrzymać to, co chcemy, w granicach nakładanych na nas przez rzeczywistość uszczuplonych sił, ograniczonej wolności” (Viorst, 1996: 176). Stawanie się dorosłym to powolny i stopniowy proces, bowiem dorosłość to nie tylko fakt metrykalny, lecz przede wszystkim proces rozwojowy związany z osiąganiem kolejnych poziomów dojrzałości – biologicznej i społecznej oraz uczuciowej. Człowiek, wkraczając w tę fazę, ma już za sobą gwałtowne zmiany prowadzące do dojrzałości w sferze biologicznej i społecznej. Sprawność intelektualna i fizyczna umożliwia mu samodzielne podejmowanie i wypełnianie nowych zadań i ról społecznych (Harwas-Napierała, Trempała, 2004). Przygotowanie osób z niepełnosprawnością do wejścia w tę fazę życia to zadanie, które realizowane jest w ciągu całego ich życia przez placówki edukacyjne i dom rodzinny. Obejmuje wypracowanie umiejętności koniecznych do podjęcia ról i zadań realizowanych pomiędzy 17. a 60. rokiem życia przez człowieka dorosłego. Jednym z takich zadań jest podjęcie pracy i realizowanie się w roli pracownika. Chociaż od wielu lat podejmowano próby zatrudniania osób niepełnosprawnych na otwartym i chronionym rynku pracy, liczba niepełnosprawnych pracowników była niewielka. W roku 2012 dla osób niepełnosprawnych współczynnik aktywności zawodowej wynosił 28%, wskaźnik zatrudnienia 23,2%, a stopa bezrobocia 17,2% (Kobus-Ostrowska, 2014: 65). Systemowym narzędziem wspierającym skuteczne włączanie osób niepełnosprawnych do otwartego rynku pracy stało się w ostatnich latach zatrudnienie wspomagane. Obejmuje ono pomoc i wsparcie trenera lub asystenta pracy we wprowadzaniu na otwarty rynek pracy i w utrzymaniu się na nim. Zatrudnienie stanowi ukoronowanie często bardzo długiego procesu rehabilitacji zawodowej osoby niepełnosprawnej, obejmującej ocenę jej możliwości zawodowych, przygotowanie do pracy i uzyskanie trwałego zatrudnienia. Mimo intensywnych działań podejmowanych w ostatnich latach i realizacji wielu projektów unijnych z zakresu zatrudniania wspomaganego osób niepełnosprawnych, nie odnotowano znaczącego wzrostu liczby osób zatrudnionych na otwartym rynku pracy. Niniejsza monografia jest próbą odpowiedzi na pytanie: co można zrobić, jakie podjąć działania, by osób niepełnosprawnych realizujących się w roli pracownika było coraz więcej? Jakie propozycje wsparcia proponowane są przez placówki edukacyjne oraz przez organizacje pozarządowe? Czy aktualne orzecznictwo prawne i świadczenia związane z aktywizacją zawodową sprzyjają realizacji zadań związanych z podjęciem i utrzymaniem pracy przez osoby niepełnosprawne?