Lewica polska i niemiecka wobec I wojny światowej

Abstract

Przeszłość stanowi inspirację. Do namysłu - dla wszystkich, do badań - dla mniej lub bardziej profesjonalnych zainteresowanych. Jest elementem społecznej pamięci. Społecznej - to znaczy wielu ludzi i wielu różnych grup. Sprzeczność jest immanentną cechą nie tylko dziejów ludzkich, ale i przekazu, którego dzieje te są przedmiotem. Nie tylko dlatego, że psychologiczne skłonności wiodą nas ku wyolbrzymianiu zasług własnych i plemiennych, a obciążaniu winami innych. Wszak każde wydarzenie może być inaczej percypowane - i wtedy, gdy rzecz się dzieje, i w różnymi miarami odmierzanej przyszłości. Konfrontacja różnych perspektyw stała się przesłaniem ważnym dla autorów prezentowanej publikacji. Polscy i niemieccy badacze postanowili nie tylko skoncentrować się na przedstawieniu ujęć właściwych dla obu historiografii, ale chcieli także wyeksponować zapomniane, mniej obecne czy wręcz „wyparte” treści - o wojnie, o lewicy. Na kartach książki wyniki badań i ocenę sytuacji politycznej sprzed wieku przedstawiają politolodzy i historycy starszego i młodszego pokolenia, wywodzący się z różnych uczelni bądź instytucji społeczno-kulturalnych, z pomysłami pozwalającymi spojrzeć na zagadnienie w uogólniający lub - przeciwnie - w uszczegółowiony sposób. Z jednej strony zgodzić by się mogli z autorami innej monografii, podkreślającymi przykrywanie przez doświadczenie traumy pamięci traum wcześniejszych, czego konsekwencją jest to, że w Europie tylko na wschód i południowy wschód od Niemiec I wojna światowa została zapomniana, na zachodzie z kolei bez zmian (tak chciałoby się powiedzieć, choć nie jest to też prawdą) - doświadczenie Wielkiej Wojny, w tym ludzkie cierpienie, jest wyraźniej, mimo upływu czasu, upamiętniane. Pomnikami, muzeami, lekturami i - mającymi mniej materialny wymiar, za to świątecznie obchodzonymi - rocznicami. Pozostały też cmentarze. A ponad pół tysiąca z nich jest na terenie Polski. Na jednym z nich, w Limanowej na Jabłońcu, spotkali się w grudniu 2014 roku polscy i niemieccy twórcy tej książki. Inicjatorom tego spotkania, a następnie naukowego projektu, tzn. Rektorowi Uniwersytetu Pedagogicznego i przedstawicielom Fundacji Róży Luksemburg oraz Fundacji Archiwum Dokumentacji Historycznej PRL warto w tym miejscu podziękować. Drugą inspiracją autorów książki Lewica polska i niemiecka wobec I wojny światowej była chęć przypomnienia dylematów ruchu robotniczego przełomu XIX i XX wieku, partii socjaldemokratycznych i organizacji związkowych, przy okazji zaś ich międzynarodowego i lokalnego znaczenia. Także toczących się debat i planów, z rysującą się na horyzoncie wizją społecznej rewolucji. Stąd przedstawiane są partie ówczesnej lewicy europejskiej, osobliwie niemieckiej i polskiej, ich programy, mniej lub bardziej spersonalizowane kontrowersje, oryginalne i zapamiętane stanowisko Róży Luksemburg. Przedstawiona została charakterystyka tego szczególnego fragmentu myśli politycznej lewicy polskiej, warto dodać: rewolucyjnej lub niepodległościowej. Z przypomnieniem, że wachlarz ówczesnych postaw lewicowych przywódców i ugrupowań wobec wybuchu, a później teatru działań wojennych rozciągał się od indyferentyzmu po pełne, także militarne, zaangażowanie, od utopijnych koncepcji po pragmatyzm działań, od wstrzemięźliwości po radykalizm. I kolejnym, że układ zależności zazwyczaj jest bardzo złożony, kryzys socjaldemokracji to pochodna ambiwalentnego stosunku do ważnych wartości, dążenie do wojny jest zaś zbieżne z motywacjami samobójczymi. A na koniec, że „weksel na królestwo niebieskie” wystawiany z nader pokrętnych politycznych powodów rzadko udaje się zrealizować.