Efektywność problemowego nauczania i uczenia się biologii człowieka i zachowania zdrowia

Abstract

W pracy starano się ukazać wielorakie znaczenie nauczania i uczenia się problemowego biologii człowieka i zachowania zdrowia. Realizując temat pracy zbadano, w jakim stopniu nauczyciele biologii i przyrody wykorzystują założenia problemowego nauczania i uczenia się. Dążono również do wzbogacenia teorii nauczania i uczenia się problemowego. W części teoretycznej dokonano krytycznego przeglądu głównych założeń teorii problemowego nauczania i uczenia się w świetle dydaktyki ogólnej, pedagogiki i psychologii. Dostrzeżono brak jednolitych poglądów co do znaczenia podstawowych pojęć związanych z nauczaniem i uczeniem się problemowym oraz ich klasyfikacją. Przedstawiono model organizacyjny problemowego nauczania i uczenia się, scharakteryzowano etapy lekcji problemowej. Opracowano sposoby wytwarzania sytuacji problemowej w nauczaniu biologii oraz sposoby wdrażania uczniów do problemowego uczenia się. Dalsza część pracy poświęcona jest badaniom empirycznym, które przeprowadzono w latach 1980-2002. Obejmowały one badania wstępne (1980-1982) i badania właściwe. Badania te prowadzono w czterech seriach (etapach). Etapy I—III przeprowadzono przed reformą szkolną i dotyczyły one przedmiotu biologia w szkole podstawowej. Badania IV etapu przeprowadzono po reformie szkolnej i dotyczyły przedmiotu przyroda. Badania eksperymentalne i obserwacyjne wykazały, że systematyczne stosowanie na lekcjach biologii i przyrody problemowego nauczania i uczenia się przyczyniło się do wzrostu u uczniów: wiadomości (ich zapamiętania i rozumienia) oraz umiejętności przeprowadzania operacji myślowych i działań praktycznych. Również wyniki badań testowych wykazały wyższą skuteczność nauczania w klasach eksperymentalnych (E) w porównaniu z klasami kontrolnymi (K). Wyniki badań potwierdziły słuszność hipotez badawczych oraz umożliwiły prześledzenie organizacji procesu dydaktycznego na przestrzeni 20 lat w szkolnictwie polskim, a w szczególności obserwację procesu ewolucji nauczania i uczenia się problemowego. Na przestrzeni lat badań zaobserwowano, że uczniowie mieli coraz mniej trudności podczas nauczania i uczenia się bądź też lepiej sobie z tymi trudnościami radzili. Operacje myślowe u uczniów były rozwijane w coraz większym stopniu. Scharakteryzowanie organizacji procesu dydaktycznego na przestrzeni 20 lat umożliwiły również badania ankietowe. Nauczyciele nie dysponowali dostateczną znajomością założeń problemowego nauczania i uczenia się biologii i przyrody, dlatego też rzadko stosowali je w procesie dydaktycznym, popełniając przy tym błędy. Nauczanie i uczenie się problemowe jest jednym z kilku sposobów uczenia się, nie jest jednak i nie może być sposobem jedynym. Posiada duże wartości i wybitne walory kształcące, tzn. przyczynia się do wzrostu efektów dydaktycznych.

In this paper an attempt is made at showing the diverse significance of problem-focused teaching and learning of human biology and health care. In the realization of this research subject, it was investigated to what extent biology and natural science teachers draw from the assumptions of problem-focused teaching and learning. Another goal was enriching the theory of problem-focused teaching and learning. The theoretical part contains a critical review of the main assumptions of the theory in the light of general didactics, pedagogy and psychology. It was noticed that definitions and meanings of basic terms connected with problem-focused teaching and learning and their classifications are not unanimously accepted. Thus, an organization model of problem-focused teaching and learning was presented, and the stages of a problem-focused lesson were characterized. Methods of creating problem-situations in teaching biology and ways of introducing pupils to problem-focused learning were elaborated. The further part of the paper is devoted to the research conducted in years 1980-2002. It included preliminary research (1980-1982) and the research proper. It was conducted in four stages. Stages I to III were conducted before the educational reform and focused on the subject "biology” in the primary school. The research in stage IV was conducted after the educational reform and focused on the subject "natural science”. The experimental and observational research showed that systematic application of problem-focused teaching and learning in biology and natural science classes contributed to the increase in pupils' knowledge (remembering and understanding the material), their ability to conduct mental operations and skill in practical activities. The tests results also showed that the teaching process in experimental groups (E) was more efficient than in control groups (K). The research results confirmed the research hypotheses, and enabled observation of didactic process organization in Polish schools over the period of 20 years; in particular, it was the observation of the evolution of problem- focused teaching and learning. Throughout these years it was observed that pupils faced fewer difficulties while learning, or that they dealt with the difficulties more efficiently. Their cognitive functioning was developing to a gradually greater degree. Characterizing the didactic process organization over 20 years was also enabled by conducting survey research. Teachers were not sufficiently familiar with the assumptions of problem-focused teaching and learning, therefore they rarely employed them in the didactic process, or they did - erroneously. Problem-focused teaching and learning is one of a number of learning methods, thus it is not, and cannot be, the only one. Yet it is characterized by great educational values, i.e. it contributes to an increase in the didactic effects.