Szekspir wśród znaków kultury polskiej

Abstract

Na tom niniejszy składają się studia i szkice obejmujące zakresem tematycznym wiek XIX i XX, jak też pierwszą dekadę wieku XXI. W tym czasie zmieniały się style recepcji dzieł Szekspira, z różną intensywnością dramatopisarz obecny był w polskiej kulturze. Warto przyjrzeć się tej ewolucji choćby na wybranych przykładach, nie roszcząc sobie prawa do ujęcia kompletnego. Przeciwnie, lektura poszczególnych rozpraw otwiera nowe możliwości interpretacyjne i skłania do poszukiwań wychodzących poza ramy ściśle literackie czy teatralne. Szekspir okazuje się artystą nowoczesnym, a nawet wpisuje się w ponowoczesne dyskursy humanistyki. Nie daje się zaetykietować mianem klasyka, skoro dostarcza impulsu tak niekonwencjonalnym reżyserom jak Monika Pęcikiewicz, Dorota Kędzierzawska czy Jan Klata. Nie mniej interesujące są też rewizje obiegowych opinii na temat romantycznej fascynacji Szekspirem i pozytywistycznego doń dystansu. Szczegółowe analizy świadectw i dokumentów pozwalają zweryfikować te sądy, a przynajmniej osłabić ich kategoryczność. Z Szekspira czerpie nie tylko literatura dramatyczna, ale i poezja, publicystyka, sztuka fotografii czy filozofia. W każdej z tych dziedzin znaki wywiedzione z twórczości mistrza ze Stratfordu nabierają znaczeń w zależności od towarzyszącego im kontekstu. Jeśli jest nim historia (polityka), to służą za komentarz do zdarzeń aktualnych, jeśli estetyka, to zyskują wartość ekspresywną w nowym otoczeniu (np. postindustrialnym, filmowym). Oczywisty kontekst stanowi literatura poszczególnych epok: romantyzmu, pozytywizmu, Młodej Polski i szeroko rozumianej współczesności. Jak już wspomniano, Szekspir nie daje się sprowadzić do wymiaru literacko-teatralnego, więc perspektywa kulturowa, przyjęta na użytek tej książki, wydaje się adekwatna do założeń i celów publikacji. U podstaw inicjatywy legła potrzeba przeglądu wariacji tematycznych i artystycznych związanych z funkcjonowaniem Szekspira na gruncie polskim w XIX i XX wieku. Natomiast cel rysuje się w układzie kompozycyjnym tomu - najpierw dwie rozprawy syntetyczne, następnie interpretacje literackich świadectw szekspirowskich inspiracji, potem dawne i współczesne dowody recepcji translatorskiej i krytycznoliterackiej, przykłady odbioru utworów przez młode pokolenia czytelników, jako zwieńczenie - teatralne, filmowe i fotograficzne aspekty dzieła Szekspira. Zróżnicowanie problemowe i metodologiczne proponowanych rozpraw skłania do refleksji nad miejscem angielskiego dramatopisarza „wśród znaków” kultury. Zarazem wskazuje, że jego twórczość stanowi złożoną strukturę formalną i semantyczną, którą poddać można reinterpretacji, dekonstrukcji i rewaloryzacji z użyciem różnych technik artystycznego działania.